Saga - 1989, Page 254

252
RITFREGNIR
Undirheimar íslenskra stjórnmála er síðari hluti ritverks. Fyrra bindi, Gullna
flugan, Saga átaka í Alþýðuflokknum og erlendrar íhlutunar um íslensk stjórnmál í
krafti fjármagns, kom út 1987. Þar er meginefni samskipti Alþýðuflokks við
norræna skoðanabræður frá stofnun flokksins 1916 til 1953 og einkum
ígrundað hvaða áhrif fjárflæði frá bræðraflokkum austan hafs hafi haft á
stefnu og störf Alþýðuflokksins í landsmála- og verkalýðsbaráttu.
Gísli Gunnarsson sagnfræðingur birti í XXVI. árgangi Sögu 1988 ítarlegan
ritdóm um Gullnu fluguna og gagnrýnir þar harðlega þær skoðanir bókar-
höfundar „að fjárstuðningur erlendra sósíaldemókrata við Alþýðuflokk-
inn íslenska geti skýrt sögu þessa flokks í mjög veigamiklum atriðum."
(270. bls.) Gísli sýnir glögglega að staðhæfingar í þá veru hvíla á veikum
grunni. Sannanir skortir en afstaða Þorleifs er víða þung á metum. Ritdómur
Gísla leiðir einnig í ljós að þekkingargrunnur bókarhöfundar í almennri
stjórnmálasögu er brestóttur þótt hann dragi í dagsljós og noti oft prýðilega
áður óþekktar eða lítt kunnar ritheimildir um verksvið sitt.
Um bókarlokin segir Gísli: „Þessi hluti ber þess skýr merki að skorið hefur
verið á söguþráðinn án þess að sæmilega hafi verið bundið fyrir endann. Síð-
asti kafli bókarinnar, sá 20., er augsýnilega upphaf að einhverju nýju, sem á
eftir að birtast (í væntanlegu 2. bindi verksins)." Gísli hefur hér reynst
sannspár. Undirheimar tslenskra stjórnmála er svo beint framhald af Gullnu
flugunni að rökrétt hefði verið að hafa efnið í einni bók. Auk þess eru báðar
svo stuttar að tvískipting sýnist óþörf enda virðist hún helst miðuð við að
bindin séu sem jöfnust að lengd. Formannsskiptin í Alþýðuflokknum 1952
hefðu verið eðlileg efnisskil sökum þess að meginefni síðari bókar er for-
mennskuskeið Hannibals Valdimarssonar, innanflokksátök meðan það stóð,
viðskilnaður hans og togstreita við Alþýðuflokkinn uns Alþýðubandalagið
varð til.
Með miklum rétti má kalla tímabilið 1952-56 Hannibalsskeiðið í sögu
Alþýðuflokksins. Hannibal var þar umdeildur meðan hann gegndi for-
mannsstarfi en eftir að honum var steypt á flokksþingi 1954 varð meginverk-
efni nýrrar forystu að „bjarga" flokknum sem minnst sködduðum úr greip-
um hans. Lauk þeim starfsþætti með brottrekstri Hannibals 22. mars 1956.
1 Gullnu flugunni segir frá fyrra formannsári Hannibals en þrískipta má efni
í Undirheimum íslenskra stjórnmála.
Fyrsti hluti fjallar um síðara formannsárið. Fyrst er greint frá alþingiskosn-
ingum 1953. Úrslit þeirra urðu Alþýðuflokksmönnum mikil vonbrigði. í
kjölfar þeirra tók að halla undan fótum Hannibals þar í flokki. Höfundur rek-
ur hvemig áhrif hans þurru uns hann var völdum sviptur á 24. flokksþingi í
september 1954 og stefnumiðum hans öllum hafnað. ítarlega er greint frá
tveimur gildum þáttum í því ferli: hvernig andstæðingar hans innan flokks
fjársveltu Alþýðublaðið sem Hannibal ritstýrði og drógu þannig úr völdum
hans og áhrifamætti - og hvers vegna afskipti af sveitarstjómarmálum í
Kópavogi mögnuðu innanflokksátök og óvinsældir Hannibals. Ekki er ann-
arra orsaka leitað. Má þá ályktun af því draga að bókarhöfundur telji þær
ekki fleiri? Hvers vegna er til dæmis ekki sú ásökun kmfin, sem Þorleifur
hlýtur að hafa heyrt, að starfshættir og skapbrestir Hannibals hafi átt þátt í að