Saga - 1996, Blaðsíða 212

210 JÓN ÓLAFUR ÍSBERG
samfélag svo frábrugðið hinni almennu þróun í Evrópu á þeim
tíma.
Niðurstöður
Svarti dauði barst fyrst til íslands árið 1402 og pestin hefur líkleg-
ast borist frá Englandi. Pestin var kýlapest en forsendur þess að
hún náði hér fótfestu eru rottur. Telja má víst að hér á landi hafi
verið rottur þegar pestin barst hingað og pestin sannar þannig til-
vist rotta á þessum tíma. Vegna þess að einungis er vitað með
vissu um tvo pestarfaraldra má telja líklegt að rottur hafi ekki ver-
ið hér að staðaldri. Hvort þær hafa verið dreifðar um landið er
óvíst en líklegt er að þær hafi einungis verið á tiltölulega fáum
stöðum og það hamlar útbreiðslu pestarinnar.
Talið var að pestin hér á landi hefði verið lungnapest eins og í
Noregi og hefur þessi staðhæfing verið margtuggin. Skýringar
Jóns Steffensens á eðli sjúkdómsins, sem aðrir hafa tekið eftir hon-
um, eiga ekki við rök eða vísindalegar niðurstöður að styðjast.
Ekkert bendir til að pestin hafi gengið hér með öðrum hætti en víð-
ast í Evrópu. Sú vissa fræðimanna að hér hefðu ekki verið rottur
fyrr á tímum var ástæða þess að þeir töldu að ekki gæti verið um
kýlapest að ræða. Fomleifauppgröftur á Bessastöðum sýnir að þar
voru rottur á 17. öld. Sá fundur hefur hrakið þá staðhæfingu 17.
aldar heimildar, sem síðari tíma skrif byggja á, að hér hafi ekki ver-
ið rottur á þeim tíma. Aðrar ritheimildir frá fyrri tíð em síst áreið-
anlegri hvað varðar upplýsingar um íslenska dýraríkið.
Samtímaheimildir um pláguna em fáar en síðari tíma afskriftir
og sögur öllu fleiri en ekki er á þær treystandi. Einu ömggu heim-
ildimar um Svarta dauða em fombréf og Nýi annáll. Af þeim
verður ekki annað ráðið en plágan hafi borist til helstu staða sunn-
anlands og norðan og að hún hafi valdið miklu mannfalli. Ekki er
mögulegt að áætla mannfall meðal landsmanna út frá tölum sem
nefndar em í annálum. Tilraunir sem gerðar hafa verið til að áætla
mannfall út frá tölum um fjölda eyðijarða nokkmm áratugum eftir
pláguna em marklausar. Líkur benda hins vegar til að það hafi
ekki verið meira en 45% í mesta lagi enda em ekki dæmi um meira
mannfall í Evrópu.
Plágan 1402 er líklega fyrsta stóra áfallið í íslenskri fólksfjölda-
sögu. I kjölfarið fylgdu bylgjur banvænna sjúkdóma, einkum bólu-
sótt, en hugsanlega einnig pestir af pláguætt. Þetta var ein helsta