Saga - 1996, Blaðsíða 347

RITFREGNIR
345
Sefur þeim þá jafnframt tækifæri til að betrumbæta sig, annaðhvort til að
l.L.rSe^ð samræmist útlitinu eða til að bæta það upp ef viðkomandi er
ur h SnoPPutr'ður. Þetta hlutverk var oft nefnt í fomöld og Sókrates sagð-
, a^a orðað það. Hitt hlutverk spegilsins var að gera mönnum kleift að
var ^ ^Ut' sem Þe'r annars ekki gætu séð með óbeinni sýn. Sólmyrkvi
ar daemi um þetta því ekki var hægt að horfa á hann berum augum en
eo því aQ horfa á spegilmynd hans, t.d. á yfirborði vatns eða olíu, mátti
ia a^ hann stafaði af því að tunglið var smám saman að breiða sig yfir
d • , S°'ar'nnar- Bæði hlutverkin mátti misnota, hið fyrra með taumlausri
úr hU-n * hverfulum æskuþokka og hið síðara með því að velta sér upp
pvi sem ekki var æskilegt að horfa á en óbeina sýnin gaf mönnum
Us Suleika á að sjá. Seneca nefnir í þessu sambandi hinn illræmda Hosti-
si") Ua<^ra sem þakið eitt herbergi sitt speglum, iðkaði þar miður
sarnlegt kynlíf og bætti gráu ofan á svart með því að horfa á um leið.
ko ^ Þessum tveimur hlutverkum spegilsins í fomöld þróaðist tvenns
nar táknmál. Hugmyndin um speglunina sem óbeina sýn var í fyrstu
m og var m.a. notuð til að lýsa sambandi sálar og verknaðar. Verk
pn Una endurspegla sálir þeirra, rit höfunda sína og jafnframt speglast
an .°mur'nn 1 verki sínu, manninum. Síðastnefnda hugmyndin átti greið-
sd aÖ®fn8 kristinni hugsun og mjög fljótlega fer að bera á táknmáli
8'lsins í ritum kristinna manna. Einar staldrar lengi við notkun Páls
_a a þessu táknmáli í Fyrsta bréfi hans til Kórinþumanna (13:12):
ti] s)aum vér svo sem í skuggsjá, í ráðgátu, en þá munum vér sjá augliti
jUnan8|rds." Með samanburði við Samræðuna um ástina eftir Plútark, heið-
ha e'msPeking sem uppi var nokkmm áratugum síðar en Páll, kemst
sýn n ar> Þe*rr' n'ðurstöðu að þótt hugmyndin um speglunina sem óbeina
arj..Se n°tuð í báðum ritum, sé mikill munur á notkun hennar. Hjá Plút-
s^jj eru spegilmyndir leið til þekkingar á guðdómnum, þar sem þær vísa
Ur nn* *e'ð að heimi fmmmyndanna, en hjá Páli er hún eins konar skerm-
útfSem hefur sett milli sín og mannanna. Spennan milli þessara tveggja
le rsma a hugmyndinni um speglun sem óbeina sýn tengir Einar á fróð-
an ^átt við umræður guðfræðinga um muninn á platónskum hug-
aSap' Um Um as^na' eða Eros, og svo orðið sem Páll notar um kærleika:
b^yrrd fomaldarmanna um spegilinn sem leið til sjálfsþekkingar
ars U^P a annars konar táknmál. Einar Már skiptir því í tvo flokka: ann-
á þ^e8ar hugmyndir um spegil sálarinnar, en þær hafa fremur lítt þróast
s'nni SU °8 hins vegar hugmyndir um að menn geti með breytni
stÍórnVerÍð 6mS °8 sPe8tar fyrir aðra menn, t.d. líkir Síseró fyrirmyndar-
v, rnatarnanninum viðspegil fyrir aðra í riti sínu Ríkinu.
hnos HýP^tónismanum, en helsti forvígismaður þeirrar stefnu var Pló-
bju Sem UPPÍ var á 3. öld e. Kr., verður sammni í táknmáli spegilsins.
mynd yndÍn Um sPe8Íhnn sem veitir óbeina sýn rennur saman við hug-
'na um hann sem tæki til sjálfsskoðunar, en það em sérkenni pló-