SunnudagsMogginn - 11.04.2010, Blaðsíða 26

26 11. apríl 2010
F
yrir skömmu var þeirri skoðun
lýst í brezka vikuritinu The
Economist, að hin alþjóðlega
fjármálakreppa, sem nú hefur
bráðum staðið í þrjú ár væri að leiða til
grundvallarbreytinga á viðhorfum
Bandaríkjamanna til lífs og tilveru. Í stað
samfélags, sem byggði á mikilli neyzlu og
almennri skuldasöfnun væri sparnaður
að aukast og meiri áherzla lögð á útflutn-
ing. Dregið hefði úr fasteignakaupum og
fólk keypti minni hús en áður. Kred-
itkortum í umferð hefði fækkað um 20%
og áherzla lögð á kort, þar sem skuldin
væri greidd upp í hverjum mánuði. Slík
breyting gerist ekki á einum degi en verði
hún varanleg verða áhrifin gífurleg, þeg-
ar fram í sækir.
Nokkru áður hafði sama blað velt því
fyrir sér, hvort hið „engilsaxneska mód-
el“ að samfélagi, sem byggðist á fjár-
málalegum töfrabrögðum og verðbólum
á fasteignamörkuðum, væri á undanhaldi
en að „þýzka módelið“, sem byggðist á
nánu samstarfi verkalýðshreyfinga og
stjórnenda fyrirtækja, stefnumörkun
fyrirtækja með langtíma ávinning í huga
og framleiðslu ekki síður en þjónustu,
tæki við. Sparnaður og vinnusemi réði
ríkjum. Þjóðverjar færu sér hægt. Væru
lítið fyrir breytingar og byltingar og lífs-
reynzla þeirra hefði kennt þeim að meta
farsæld í lífinu.
Það er áhugaverð spurning, hvort
bankahrunið, sem hér varð fyrir 18 mán-
uðum, eigi eftir að hafa í för með sér
grundvallarbreytingu á lífsviðhorfi Ís-
lendinga og mati fólks á lífsgæðum.
Stundum gerast þeir atburðir í lífi ein-
staklinga eða fjölskyldna að lífsviðhorf
breytist á augabragði. Það sem áður þótti
eftirsóknarvert verður einskis virði. Það
sem áður þótti engu skipta verður
grundvallaratriði í lífinu. Þetta gerist,
þegar mikil áföll verða vegna veikinda
eða dauðsfalla eða af öðrum ástæðum.
Bankahruninu verður ekki jafnað við
þá atburði í sögu þjóðarinnar fyrr á öld-
um, þegar kólnandi veðurfar, nátt-
úruhamfarir af ýmsu tagi, drepandi pest-
ir og aflabrestur leiddu til mikils
skepnufalls og meiriháttar mannfalls. En
í lífi Íslendinga nútímans verður banka-
hrunið og allt sem því fylgdi atburður,
sem ekki gleymist. Atburður, sem er lík-
legur til að hafa mótandi áhrif á þá, sem
hann upplifðu, ekki sízt millikynslóðina,
sem fram að þeim tíma hafði litlu öðru
kynnzt en velgengni.
Á tíunda áratug síðustu aldar hafði ég
stundum orð á því við hina upprennandi
kynslóð, að við Íslendingar værum fiski-
menn, sem lifðum langt norður í höfum.
Á því yrði engin breyting í meginefnum,
þótt ýmislegt hefði komið til, sem hefði
skotið fleiri stoðum undir afkomu
okkar. Slíkum athugasemdum var
tekið með brosi á vör en úr augum og lát-
bragði mátti lesa: hann er orðinn gamall
og fylgist ekki lengur með tímanum.
Umfjöllun The Economist – blaðs, sem
á sér meira en 150 ára sögu – sem vitnað
var til hér að framan, er vísbending um
að þjóðir Vesturlanda séu að byrja að ná
áttum. Engum þarf að koma á óvart, þótt
það hafi gerzt fyrr í Þýzkalandi en annars
staðar. Engin þjóð í okkar heimshluta
hefur upplifað annað eins hrun og hörm-
ungar eftir að hafa hreykt sér hátt sem
herra Evrópu nokkrum misserum áður.
Vesturlandabúar hafa lifað góðu lífi á því
að láta fátækt fólk í öðrum heimshlutum
framleiða fyrir sig ódýrar vörur. Það er
okkur sjálfum og nágrannaþjóðum okkar
til farsældar að átta okkur á, að við getum
ekki bara lifað á framleiðslu annarra
heldur verðum að leggja okkar af mörk-
um sjálf á þeim sviðum, sem við þekkjum
bezt til.
Nú er sjávarútvegurinn á ný grundvall-
aratvinnuvegur íslenzku þjóðarinnar og
við eigum að vera stolt af því og nýta
hæfni og þekkingu nýrra kynslóða til að
þróa þann atvinnuveg áfram. Fiskurinn
hefur alltaf skipt sköpum í lífi þessarar
þjóðar, gerir enn og mun gera um langa
framtíð. Landbúnaðurinn hefur líka fylgt
okkur frá upphafi Íslandsbyggðar. Það á
ekki að gera lítið úr honum eins og marg-
ir hafa tilhneigingu til að gera heldur
hefja hann til vegs á ný. Stóru fyrirtækja-
samsteypurnar, sem urðu til um og upp
úr aldamótum, eru fallnar en litlu einka-
fyrirtækin og fjölskyldufyrirtækin, sem
hurfu í skuggann af þeim stóru, standa
fyrir sínu.
Þegar veröldin hrynur er skynsamlegt
að leita til upphafsins og byrja að rækta
garðinn sinn á ný.
Við Íslendingar gerðum okkur háar
hugmyndir um sjálfa okkur og stöðu
okkar í veröldinni um skeið. Einkaþot-
urnar, sem ekki var þverfótað fyrir á
Reykjavíkurflugvelli, voru birting-
armynd þess hugarheims.
Það eru önnur lífsgæði eftirsókn-
arverðari en þau að fljúga um í einkaþot-
um eða að ráðamenn Íslendinga telji sig
vel til þess fallna að leysa vandamál ann-
arra þjóða.
Væntanlega hefur bankahrunið opnað
augu okkar fyrir því, að það sem mestu
skiptir í lífi Íslendinga er að byggja hér
upp farsælt samfélag, sem byggir á hóf-
semi, vinnusemi og nægjusemi og hæfi-
legum jöfnuði í lífsafkomu. Saga okkar
sýnir, að of mikill efnamunur er til bölv-
unar í því fámenni, sem við búum við
hér.
Þarf metnaður okkar fyrir hönd þess-
arar þjóðar að vera meiri? Við búum í
stórkostlegu landi. Náttúra þess er ein-
stök þótt hún geti verið grimm eins og
hörmulegir atburðir síðustu daga eru enn
ein áminning um.
Með því að setja þjóðinni slík raunhæf
og hófsöm markmið á 21. öldinni mun
fólki líða betur og þá verður auðveldara
að ná þeirri sátt, sem er nauðsynleg í stað
þess sundurlyndis, sem nú tröllríður
samfélaginu – og ekki í fyrsta skipti –
sem allir eru orðnir dauðþreyttir á.
Að búa í sátt og samlyndi í þessu fallega
landi er eftirsóknarvert. Kannski er betri
jarðvegur fyrir þau lífsgæði en áður.
Að búa í sátt og samlyndi
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
Í
dagrenningu fimmtudaginn 11. apríl 1996 fór lítil
eins hreyfils og fjögurra sæta Cessna-flugvél í loft-
ið frá flugvellinum í Cheyenne í Wyoming-ríki í
Bandaríkjunum í úrhellisrigningu og hagléli. Það
væri svo sem ekki í frásögur færandi nema fyrir þær
sakir að við stjórnvölinn var sjö ára gömul stúlka, Jessica
Dubroff að nafni, en hún hugðist freista þess að verða
yngsti flugmaðurinn í sögunni til að fljúga milli stranda í
Bandaríkjunum. Metið átti Tony nokkur Aliengena sem
flaug níu ára milli stranda árið 1988. Jessica hóf flugnám
fimm mánuðum fyrr og hafði 33 flugtíma að baki. Til
þess að sjá upp fyrir mælaborðið sat hún á sessu og
smíða varð framlengingu á fótstigin svo hún gæti beitt
hliðarstýrum. Mettilraunin hófst sólarhring áður í San
Francisco og stóð til að Jessica stjórnaði vélinni alla leið-
ina en formlega var flugkennarinn, Joe Reid, flugstjóri
ferðarinnar. Uppátækið hafði vakið gríðarlega athygli
fjölmiðla og fjöldi fólks fylgdist með flugtaki vélarinnar
þennan örlagaríka morgun.
Jessicu litlu varð ekki að ósk sinni en nokkrum mín-
útum eftir flugtak frá Cheyenne missti vélin hæð og
steyptist til jarðar í íbúðahverfi með þeim afleiðingum
að Jessica, faðir hennar Lloyd Dubroff og flugkennarinn
létust öll samstundis. Sjónarvottur sagði flugvélina hafa
spunnið í jörðina. Engan sakaði á jörðu niðri.
Niðurstaða rannsóknarnefndar flugslysa var á þann
veg að Reid hefði gert mistök með því að fara í loftið við
ört versnandi veðurskilyrði en þrumveður var í aðsigi.
Nefndin harmaði að flugstjórinn hefði tekið þessa
ákvörðun til að halda óhóflega metnaðarfulla ferða-
áætlun, að hluta til vegna þrýstings frá fjölmiðlum.
Að vonum vakti málið heimsathygli og sérfræðingar í
flugmálum drógu strax í efa skynsemi metflugstilrauna
af þessu tagi. Skömmu síðar var sett löggjöf sem kemur í
veg fyrir að fólk sem ekki hefur lokið einkaflugmanns-
prófi geti stjórnað loftfari í þeim tilgangi að slá met eða
taka þátt í flugkeppni. Samkvæmt lögum vestra fær
enginn flugskírteini fyrr en við sextán ára aldur.
Hver var hvatinn að fluginu?
En hvers vegna leyfðu foreldrar Jessicu litlu henni að
tefla lífi sínu í hættu með þessum hætti? Sumum þótti
peningalykt af málinu. Faðir hennar varð gjaldþrota
þremur árum áður og móðir hennar, Lisa Blair Hatha-
way, hafði á tímabili neyðst til að búa í yfirgefnu húsi
ásamt þremur börnum sínum og þiggja ölmusu. Þau Du-
broff giftust aldrei og hann bjó með annarri konu þegar
hann lést. Eitthvað hefur Lloyd Dubroff verið farinn að
hressast fjárhagslega, alltént hafði hann efni á því að
greiða fyrir flugtíma Jessicu og Joe Reid fyrir flugið
sjálft, alls 15 þúsund Bandaríkjadali, þ.e. tæpar tvær
milljónir króna á núvirði. Kunnugir halda því fram að
hann hafi ætlað að standa straum af kostnaði við ævin-
týrið með því að skrifa um það bók. Það kom síðar í hlut
Hathaway eftir slysið.
Jessica gekk ekki í skóla og Dubroff lét hafa eftir sér í
viðtali skömmu fyrir slysið að flugið væri upplögð leið
fyrir hana til að læra stærðfræði, landafræði og eðl-
isfræði, auk þess að spá um veðrið. „Þetta er ódýrara en
einkaskóli,“ sagði Dubroff við blaðið The Examiner. Í
viðtalinu viðurkenndi hann að hafa átt hugmyndina að
fluginu en Jessica hefði átt lokaorðið. Við skulum rifja
upp að hún var aðeins sjö ára.
Ýmsum þótti nóg um markaðsstarf Dubroffs í kring-
um flug dóttur sinnar. Hann setti sig í samband við
Hvíta húsið og bauð Bill Clinton, þáverandi Bandaríkja-
forseta, að sitja í vélinni með Jessicu, hnippti í Heims-
metabók Guinness og bauð ABC-sjónvarpsstöðinni að
setja upp myndavél í stjórnklefa flugvélarinnar. Minja-
gripir á borð við derhúfur og boli voru framleiddir í
massavís. Móðir Jessicu auglýsti kinnroðalaust reikn-
ingsnúmer fyrir þá sem vildu leggja verkefninu lið og
ætlaði að skipuleggja dag, þar sem áhugasamir áttu að fá
tækifæri til að hitta Jessicu. Ekki varð af honum.
orri@mbl.is
Feigðar-
flug sjö
ára stúlku
Jessica litla Dubroff var ákaflega stoltur flugmaður.
Til þess að sjá upp fyrir mælaborðið
sat hún á sessu og smíða varð fram-
lengingu á fótstigin svo hún gæti beitt
hliðarstýrum.
Flak vélarinnar rannsakað á slysstað í Cheyenne.
Á þessum degi
11. apríl 1996