SunnudagsMogginn - 11.04.2010, Blaðsíða 54

54 11. apríl 2010
N
ýlega var sett upp og vígð ný
hurð í Hallgrímskirkju, mikil
koparhurð með eins konar
hringlaga innsigli þar sem sjá
má upphleypta mynd á eldrauðum
mósaíkgrunni. Myndin virðist sýna laus-
lega mótaðar fígúrur en þegar betur er að
gáð þá leysast formin upp í að vera af-
strakt en eiga samkvæmt texta að vísa í
þyrnikórónu Krists og grunnurinn í blóð
hans.
Þyrnikórónan er eins og keltneskur
hnútur að rakna upp, enda hefð fyrir að
sýna slíka hnúta á formi fjórlaufungs,
sem er gerður úr fjórum hringjum sem
skara hver annan. Hringirnir fjórir eru
látnir skarast til hins ýtrasta svo að nán-
ast verður einn hringur. Formið táknaði
gjarnan áttirnar fjórar og grunnelement-
in vatn, jörð, loft og eld og þótti boða
heppni eins og þekkt er og var gjarnan
notað sem grunnur í skjaldarmerkjum.
Fjórlaufungsmynstrið er endurtekið í
smærri myndum á innanverðum hurð-
unum en þar er ekki að sjá neina vísun í
önnur þekkjanleg tákn.
Fjórlaufungsgrunnurinn var líka mikið
notaður í gotneskri kirkjulist og var þá
krossinn sem er innbyggður í forminu oft
gerður meira áberandi eða ferningsform
var innlimað inn í fjórlaufunginn. Slíka
fjórlaufunga má einmitt sjá sem umgjörð
um steyptar bronsmyndir í tillögum
ítölsku listamannanna Filippo Brunel-
leschi og Lorenzo Ghiberti í samkeppni
um hurð í skírnarhús dómkirkjunnar í
Flórens árið 1401. Ghiberti varð hlut-
skarpari og gerði í kjölfarið hina frægu
hurð „Gates of Paradise“ sem var steypt í
brons og prýðir austurhlið skírnarhúss-
ins, en samkeppnin og hurðin eru talin
marka byrjun endurreisnarinnar.
Það var einmitt þessi hurð Ghiberti
sem veitti franska myndhöggvaranum
Auguste Rodin innblástur við gerð ann-
arrar hurðar sem pöntuð var hjá honum
fyrir nýjan skreytilistaskóla sem verið
var að byggja. Rodin sem var heillaður af
Hinum guðdómlega gleðileik Dante
ákvað að myndgera í hurðinni hlið heljar
eða „Gate of Hell“. Rodin er fyrsti mynd-
höggvari sögunnar sem sýndi fram á
hvernig yfirborð skúlptúrs getur miðlað
sál, ástríðu og lífi, en hann var í takt við
impressjónistana, frumherja módern-
ískrar myndgerðar í byrjun tuttugustu
aldar, listamenn sem lögðu áherslu á
raunveruleikann og voru uppteknir af
hreyfingu og áferð sem tjáningu hans.
Þegar til kom reyndist ekki fjármagn til
að gera bronsafsteypu af verkinu og Rod-
in hélt áfram að vinna við hurðina á um
tuttugu ára tímabili og hafði nú allt það
frelsi sem hann vildi. Í Hliði heljar dró
hann upp hræðilegar myndir af kvala-
fullri angist, hryllingi, hungri og dauða.
Fígúrurnar urðu grófari, leystust hálf-
partinn upp og samlöguðust bakgrunn-
inum. Þá tók hann upp á því að fjarlægja
þær fígúrur úr myndinni sem honum
fannst ekki passa inn í og vinna þær síðan
upp sem stakstæð listaverk. Frægar eru
margar myndir úr verkinu, m.a. af hugs-
uðinum og kossinum. Á endanum fjar-
lægði hann allar fígúrur úr verkinu svo
eftir stóð risastórt og jafnframt óklárað
afstrakt skúlptúrverk þar sem mótaði
fyrir hvar fígúrurnar höfðu verið. Þetta
er fyrsta afstrakt höggmynd vestrænnar
myndlistarsögu og má segja að hún hafi
tjáð þjáningu sem er handan hins lík-
amlega og mannlega. Líkamar sem eru
leystir upp og bakgrunnur sem ber merki
ofbeldisins og víbrar af kvalræði.
Leifur Breiðfjörð gerir þjáninguna
einnig að yrkisefni á hurð sinni í Hall-
grímskirkju en samkvæmt Biblíunni þá
var þjáning Krists ekki bara líkamleg
heldur fólst hún einnig í aðskilnaði hans
við Guð föður og veru hans þrjá daga í
helvíti. Þjáningu Krists myndgerir Leifur
annars vegar með táknmyndum, þyrni-
kórónu og lit blóðsins, hins vegar með
óhlutbundinni tilfinningahlaðinni ex-
pressjónískri mótun sem kvöl og pínu að
hætti Rodins í Hliði heljar.
Hurðin í Hallgrímskirkju er inngangur
inn í guðshús ólíkt Hliði heljar Rodins
sem eftir dauða hans var endurgert í sinni
fyrri fígúratífu mynd og steypt í brons.
Hlið Rodins stendur úti, stakstætt eins og
aðrir skúlptúrar hans, hurðirnar er
hvorki hægt að opna né loka þær neinu
rými. Hurðin í Hallgrímskirkju ber með
sér mikinn þunga sinn og kulda málms-
ins; þegar það er lokað þá er lokað, og
þegar er opið þá er opið, þótt það sé til
hálfs.
Það má segja að hinn kirkjulegi boð-
skapur um þjáningar og dauða Krists sem
er forsenda kristinsdómsins og mikil hefð
fyrir að myndgera í kirkjuskreytingum
fari táknrænt ekki vel á kirkjuhurð því
Kristur sem tákn dyranna í Biblíunni gef-
ur þeim sem banka fyrirheit um inn-
göngu í himnaríki og eilíft líf en ekki að
upplifa með honum þjáningu og dauða.
Formrænt fer hurðin heldur ekki vel við
arkitektúr kirkjunnar, virðist hreinlega
ekki passa þrátt fyrir fjórlaufungsformið
sem algengt er að notað sé til að skreyta
gotneskar byggingar. Formið virðist
staðsett of neðarlega á hurðinni og með
blóðrauða litnum og hálf-fígúratífa kal-
ligrafíska tákninu skapast óþarflega sterk
sjónræn og huglæg tenging við austræna
trúararfleifð og skreytingar, gæti jafnvel
verið hurð á kínversku veitingahúsi
(Rauði drekinn!!) eða forsíða á matseðli
þess. Hurðin minnir á props úr Lord of
the Rings eða Harry Potter, er líkt og
tölvugrafískt innsigli á kistu í ævintýra-
miðaldakastala þar sem hetjuleg róm-
antík ræður ríkjum.
Í Flórens í byrjun fimmtándu aldar
þótti við hæfi að efna til samkeppni með-
al listamanna um gerð hurðar í skírn-
arhús dómkirkjunnar og furða ég mig á
því að það hafi ekki verið gert í þessu til-
viki enda eigum við mjög frambærilega
myndhöggvara í landinu ekki síður en
glerlistamenn. Þegar efnt er til sam-
keppni er jafnvel hægt að hafna öllum
hugmyndum og byrja upp á nýtt, enda
eru verk sem þessi gerð til að standa um
ókomna framtíð. Það er óhætt að segja að
útfærsla hurðarinnar hafi valdið und-
irritaðri vonbrigðum, en um leið er gott
að árétta að smekkur manna, túlkanir og
upplifanir eru mismunandi og engin
ástæða til að láta neikvæð orð eyðileggja
fyrir þeim sem kunna vel að meta hurð
passíuþjáninganna.
Hurðin í Hallgrímskirkju
MYNDLIST
Leifur Breiðfjörð, Hurð steypt í
brons, lögð mósaík
Hallgrímskirkja
Þóra Þórisdóttir
Hlið helvítis eftir Auguste Rodin.
Morgunblaðið/Ernir
Hlið himnaríkis eftir Lorenzo Ghiberti. Hurð Hallgrímskirkju eftir Leif Breiðfjörð.
Lesbók
VIDAR Sundstøl er norskur
reyfarahöfundur sem mikið
hefur verið látið með í heima-
landi hans, en meðal annars
fékk sú bók sem hér er tekin
til kosta svonefnd Riverton-
verðlaun sem glæpasaga ársins
í Noregi. Í því ljósi vekur eðli-
lega forvitni að bókin skuli
ekki gerast í Noregi, heldur á
strönd Superior-vatns í
Minneseota, en skýring á því
er meðal annars sú að Sund-
støl bjó á þeim slóðum um
tíma og einnig að þar settust
fjölmargir Normenn að í þjóð-
flutningum nítjándu aldar.
Aðalpersóna Lands
draumanna er einmitt af
norskum ættum með smá ind-
íánakryddi, skógarlög-
reglumaðurinn Lance Hansen,
sem gengur fram á blóðugan
strípaling og finnur skömmu
síðar félaga strípalingsins sem
hefur verið barinn til bana á
hrottalegan hátt. Fljótlega
kemur í ljós að Norðmennirnir
tveir voru á ferðalagi á þessum
slóðum, stunduðu kajakaróður
á vötnunum í tíuþúsund-
vatnafylkinu Minneseota, og
lögreglumaður frá Noregi er
kallaður á staðinn til að leggja
rannsakendum lið, en þó
Hansen lögreglumaður taki
eðlilega ekki þátt í rannsókn-
inni, hann er skógarlögga, þá
flækist hann inn í málið og
svo fer að hann telur sig hafa
komist á snoðir um hver vann
verkið, en það færir honum
litla gleði því lífshamingja
hans felst eiginlega í því að
ekki komist upp um kauða.
Ég nefni það að Lance Han-
sen sé aðalpersóna bók-
arinnar, en kannski er réttara
að segja að það sé frekar sam-
félagið á bökkum Superior-
vatns sem er í aðalhlutverki,
samfélag fólks sem fluttist
allslaust til fyrirheitna lands-
ins, tókst að komast í álnir
eftir nokkrar kynslóðir og
með miklu harðfylgi, en sígur
nú aftur í örbirgð smám sam-
an eftir því sem tímarnir
breytast. Sú saga er for-
vitnilegri þykir mér en sjálf
fléttan, en það er kannski
vegna þess að Sundstøl er einn
af þeim spennuhöfundum sem
skilja margar ráðgátur eftir í
sögulok. Mér skilst að þetta sé
fyrsta bókin í þríleik og þá
ekki annað að gera en bíða
endalokanna.
Þýðingin á bókinni fannst
mér ekki vel heppnuð og mál-
far víða ankannalegt.
Mannvíg við Su-
perior-vatn
BÆKUR
Land draumanna
bbbnn
Eftir Vidar Sundstøl. Uppheimar gefa
út, 340 bls. kilja.
Vidar Sundstöl Árni Matthíasson