SunnudagsMogginn - 18.07.2010, Blaðsíða 30

30 18. júlí 2010
L
öng ferð hefst á litlu skrefi. Og gildir um
margt annað en hefðbundið ferðalag.
Ferð án fyrirheits, óvænt atburðarás eða
lítt undirbúin getur lukkast vel. Ungur
maður hleypur á eftir strætisvagni, missir af hon-
um og bölvar í barm sér yfir tækifæri sem nú sé
farið forgörðum. Hann muni fyrir vikið missa af
íhlaupavinnu, sem hefði létt honum lífsbarátt-
una. Á stoppistöðinni er stúlka sem hann vissi
ekki að væri til. Og af því að hann missti af vagn-
inum spjalla þau saman. Úr því verða leiftrandi
kynni og langt hjónaband. Í hópi barna þeirra og
annarra afkomenda er nafntogaður listamaður,
annar sem fann upp hluti sem mannkynið getur
ekki verið án og þar fram eftir götunum. Það var
því mikill happafengur að vagninum stýrði þenn-
an morgun bílstjóri sem hafði lent í illindum við
kerlingu sína einmitt þennan morgun, sá piltinn
hlaupa á eftir vagninum og lét pirring sinn bitna á
honum og beið ekki þessar sekúndur sem hefðu
dugað. Þess vegna varð sagan önnur fyrir marga,
jafnvel þjóðarsagan. En hvað varð það sem breytti
henni. Nöldrið í bílstjórafrúnni? Stuttur kveiki-
þráður bílstjórans? Slóðaháttur piltsins sjálfs eða
bíll móður stúlkunnar, sem bilaði svo hún varð að
taka strætó? Og varð þessi breyting á sögunni
endilega til góðs, þótt svo virðist í fljótu bragði?
Afkomendur skötuhjúanna á biðstöðunni eru
sannfærðir um það, enda hefðu þeir ekki orðið til
að öðrum kosti. En hefði piltur náð vagninum
kynni hann að hafa hnotið þegar hann fór út úr
honum aftur. Þar hefði önnur stúlka gripið
töskuna hans og augu þeirra mæst óvænt. Dóttir
þeirra fæðst og farið í læknisfræði hér heima og
erlendis og fundið síðar lausnina á gátunni um
hvernig menn lækna krabbameinið og hlotið
nóbelsverðlaunin í kjölfarið.
Lítil atvik en langvinn áhrif
Sagan tekur breytingum og verður önnur en virt-
ist fyrir fáeinum sekúndum. Hitler breytti sög-
unni og til ills fyrir allan þann fjölda sem athafnir
hans snertu í bráð eða lengd. En margir fullyrða
að þjóðasamningarnir eftir fyrri heimsstyrjöldina
hafi plægt þann jarðveg sem einn gat fóstrað Hitl-
er og nóta hans. Það er sennileg kenning, en þó
ekki endilega sönnuð. En ef afi Hitlers hefði ekki
endilega þurft að rekast á ömmu Hitlers fyrir al-
gjöra tilviljun væru þá gyðingar 20 milljónum
fleiri í dag? Og hver er þá hlutur ömmu Hitlers?
Má rekja eyðileggingu dómkirkjunnar í Coventry
til hennar? Og eins væri hægt að spyrja hvort
bréfritari hefði fengið sólsting þegar hitinn á Ís-
landi komst loks yfir 20 gráður á mæli Anders
Celsíusar.
Skal kylfa ráða hverju kasti?
Því hvert eiga svona vangaveltur svo sem að
leiða? Er niðurstaðan sú að tilgangslaust hljóti að
vera með öllu að leggja plön, búa í haginn og láta
ekki kylfu ráða hverju kasti? Þetta fari allt saman
einhvern veginn og þegar öllu sé á botninn hvolft
ráði maðurinn einn og sjálfur æði litlu um hvern-
ig þetta allt æxlast. Að svo miklu leyti sem stefnt
var að nýtanlegri niðurstöðu með þessum hug-
leiðingum var það ekki þessi. Því hitt er marg-
reynt að einstaklingar, fjölskylda, ætt, sveitungar
og þjóðir geta haft áhrif á heill sína og hamingju,
þótt margt, stórt og smátt, verði alltaf utan seil-
ingar hversu langt sem teygt er. Ferðalokin sem
hefjast með fyrsta skrefinu eru miklu líklegri til
að verða happadrjúg en ella, ef fyrirhyggja og
stefnufesta hafa ráðið mestu í för. Og hversu oft
hefur ekki sést til þeirra sem stefndu frá upphafi
lóðbeint til andskotans og náðu fyrr en varði til
hans. Og stundum er ferðaviljinn til fjandans svo
ríkur, að ekki er nokkur leið að stemma menn í
aðrar áttir í tæka tíð þótt reynt sé.
Varð snúið aftur?
Allir vita að illa fór í efnahagsmálum heimsins al-
mennt á haustdögum 2008 og Ísland fór hvað
verst út úr þeim áföllum. Í raun þarf ekki að deila
lengur um aðalatriðin í þeirri atburðarás, þótt
sumum sé mikið í mun að koma henni í ákveðinn
farveg. Það eru ekki síst þeir menn sem trúa
þeirri kenningu að í raun breyti einungis eftir á
fréttaskýrendur og sagnfræðingar sögunni. Þeir
sem fóru þar með veigamikil hlutverk í því sem
nú er orðið saga eiga allan sinn framtíðarorðstír
undir slíkum, sem virðist fremur kvíðvænlegt.
Góður kostur fyrir þá er að láta sér það í léttu
rúmi liggja. Enn þá flokkast það þó ekki undir
sagnfræði að velta því fyrir sér hvenær komið var
fram hjá þeim punkti að lengur varð ekki neinu
bjargað sem næmi. Hversu oft höfum við ekki
heyrt í fréttum sagt svo frá bruna, sem slökkvilið
kom að: „Slökkvistarf stóð í nærri tvo tíma. Það
gekk vel. Þegar því lauk var allt brunnið sem
brunnið gat.“ Þessar alkunnu og dapurlegu fréttir
hljóma gjarnan eins og dálítið kúnstug og
skemmtileg öfugmæli. En þær eru það ekki. Ekki
fremur en aðrar fréttir sem fara ekki jafn hátt um
það þegar flinkir læknar gera sitt ýtrasta til að
bjarga sjúklingi. Þeir beita til þess allri sinni
þekkingu og tækni en meinin eru svo langt geng-
in að jafn vel það dugar ekki til. Um það mætti
segja að aðgerðir læknanna og hjúkrunarfólks
voru fumlausar og heppnuðust að sínu leyti eins
og til var stofnað. En meinið reyndist óviðráð-
anlegt þegar þarna var komið. Íslensku bankarnir
voru á þeim ömurlegu októberdögum eins og
sjúklingurinn sem læknarnir „opna“ og sjá þá
fyrst að við ekkert verður ráðið. Munurinn er að-
llega sá að sjúklingurinn er gjarnan í góðri trú.
Það voru bankarnir ekki. Reikningar þeirra voru
marklausir og upplýsingar um fjárhagsgetu hald-
lausar auglýsingabrellur. Álagsprófin sem byggð
voru á þeim reikningum voru einskis virði.
Hlutabréfaverði þeirra var haldið uppi með ólög-
mætum hætti. Ella hefði það endurspeglað eig-
infjárstöðu sem var ólífvænleg. Féð, sem bank-
arnir þóttust ráða yfir var löngu horfið. Því hafði
Reykjavíkurbréf 16.07.10
Skiptir ekkert máli?