SunnudagsMogginn - 08.08.2010, Síða 38

38 8. ágúst 2010
að eiga þessar myndir. Ég man ekki hve-
nær ákvörðunin var tekin, ætli það hafi
ekki verið fimm árum seinna. Þetta eru
ekki beint örlög, heldur leyfir maður hlut-
unum stundum bara að þróast.“
– Hvernig hefur það verið fyrir þig per-
sónulega að vinna þessa mynd, þar sem þú
ert frá Flateyri?
„Það hafa verið kostir og gallar við það,
sem ég áttaði mig á í upphafi. Það er regla í
mínu fagi sem rithöfundur að íhuga
tengslin við efnið, ekkert endilega hvort
þau eru góð eða slæm, heldur hvernig
þeim er háttað.
Þegar ég hafði yfirvegað það, og það
gerðist ekki á einu kvöldi, þá tók ég þá
stefnu að gera björgunarsöguna og sam-
antekt um áhrif flóðsins á ýmsar hliðar
mannlífsins. Það nýttist mér vel að þekkja
marga sem tengdust flóðinu sterkum
böndum, til dæmis skólafélaga úr barna-
skóla og stráka sem ég hitti alltaf öðru
hverju. Ég heyrði því alltaf sögur og þurfti
ekki mikla rannsóknarvinnu eða byggja
upp traust til að fá nánari upplýsingar um
það sem var viðkvæmt fyrir fólk.“
Viðtölin tóku mikla orku
Þegar Einar er spurður hvort eitthvað hafi
komið honum á óvart við gerð mynd-
arinnar kemur ýmislegt upp í hugann. Þó
er það aðallega tvennt.
„Það sem kom mér mest á óvart var hve
margir vildu að þetta yrði skrásett í ein-
hverju formi og einnig hvað þetta gat tekið
mikla orku. Ég man eftir tilvikum þar sem
ég fann að ég þurfti að hvíla mig vel á milli
viðtala, ekki það að maður tæki þetta inn á
sig, heldur var þetta bara svo dramatískt.
Ég ákvað svo í fyrravor að taka bara eitt,
tvö viðtöl á viku, alveg hámark. Svo fór ég
bara í labbitúr,“ Einar hlær, „það var eina
vitið. Þótt þetta væru ekki tárfellandi
dramatísk viðtöl, þá var sagan á bak við
þau svo mögnuð að hún snertir alla. Það
kostaði orku að hlusta og meðtaka – og
svo er ég bara svo mikil kelling.“
Einar brosir.
„Það var líka erfitt að velja rödd fyrir
myndina. Það er ekki hægt að koma mörg
hundruð manns fyrir í einni mynd. Í raun
var erfiðast að finna út úr því, hvernig ég
ætti að velja þessa rödd. Það er hluti af frá-
sagnaraðferðinni að nota ekki þul, heldur
fá fólk til að segja frá. Það varð að reyna að
fá flæði í frásögnina og staðsetja atburðina
og svo eru kannski einn eða tveir ein-
staklingar sem segja frá atburðum sem
fleiri hafa lent í. Það var frekar erfitt ferli
að finna lausn á því í þessu knappa formi.
Það eru fleiri þúsund manns sem tengjast
þessu beint eða óbeint. Það bjó kannski
ættingi í Þýskalandi sem fylgdist með
þessu á sínum tíma í gegnum fjölmiðla og
það er allt annað en að upplifa þetta á Flat-
eyri og lifa það af, en svo eiga þeir kannski
sama frænda sem varð undir flóðinu.“
Jákvæðni og bjartsýni
Einar segir að það hafi líka verið þung vinna
að fjármagna myndina, kannski ekki erfið,
en þung. „Fjármögnun var ekki lokið að
fullu fyrir hrunið og það er þung vinna sem
fylgir fjármögnun heimildarmynda hérna á
Íslandi. Ég ætla ekkert að kvarta undan því,
en það hefði getað verið léttara. En framlög
margra fyrirtækja og einstaklinga hafa skipt
sköpum, þótt ekki sé um háar fjárhæðir að
ræða. Bara það að fá lánað hús getur skipt
sköpum þegar á þarf að halda og það hefur
gengið mjög vel. Það er ekki alltaf stærðin
sem skiptir máli, bara hjálp í smátíma. Svo
fengum við litla styrki, sem skiptu sköpum
bara á þeim tímapunkti, þannig að margir
eiga þakkir skildar fyrir að hafa hjálpað til.“
– Það er þá mikill áhugi fyrir því að
myndin komi út?
„Já, ég finn fyrir miklum áhuga, en svo
veit maður náttúrlega ekkert hvernig fólk
tekur myndinni.“
– Hvað stendur upp úr eftir að hafa
skoðað þessa atburði svona vel?
„Það tengist kannski ekki beint flóð-
unum, heldur stöðunni eins og hún er í
dag. Maður finnur að margir hafa dregið
mikinn styrk úr þessari reynslu – styrk
sem lýsir sér í bjartsýni og framtíð-
arhugmyndum, þó að snjóflóðið sé mörg-
um enn í fersku minni. Þeir sem eru frá
Flateyri eða tengjast staðnum á annan hátt,
til dæmis hagsmunaböndum eða tilfinn-
ingaböndum, hafa allir áhuga á því að
byggja staðinn upp aftur og eru að átta sig á
því að fimmtán ár eru ekkert langur tími.
Þetta er í raun stuttur tími, Og þess vegna
kemur mest á óvart hvað viðhorfin til fram-
tíðarinnar eru jákvæð.
Ekki það að ég hafi haldið að viðhorfin
yrðu neikvæð, en ég finn að þessi jákvæðni
á sér djúpar rætur. Fólk veltir fyrir sér
tækifærum til að bæta atvinnuástandið,
auðga mannlífið, fá fólk til að flytja til
staðarins, halda uppi skólastarfi, og um-
fram allt halda staðnum í byggð og við-
halda reisn hans. Einn viðmælandi lýsti
þessu þannig að þegar tíu ár hefðu verið
liðin frá snjóflóðinu á Flateyri þá hefði
Flateyri verið eins og boxari sem fengið
hefði þungt högg og væri kominn á hnén,
en færi ekki alveg niður. Og núna er hann
staðinn upp.“
– Hvers vegna tókstu viðtal við Vigdísi
Finnbogadóttur fyrir myndina?
„Vegna þess að allir eru sammála um að
hún hafi reynst heimafólki mjög vel. Hún
kom ekki bara inn í þetta sem forseti, þá-
verandi forseti, heldur líka sem samein-
ingartákn. Og hún náði til fólksins. Það var
ekki hægt annað en að tala við hana og hún
veitti góðfúslega leyfi fyrir því.“
Eyðileggingin blasir við en myndin er tekin við endamörk flóðsins skammt frá kirkjunni.
Morgunblaðið/RAX
Fórnarlambanna minnst með blysför við Ingólfstorg.
Morgunblaðið/Sverrir
Einar Þór Gunnlaugsson vinnur nú að leik-
riti og bíómynd er í biðstöðu, en vegna
samdráttarins segist hann ekki hafa
ákveðið hvort hann fer af stað með verk-
efni erlendis eða hér heima.
„Ég fékk styrk úr leikritunarsjóði Þjó-
leikhússins, Prologos, og er að skrifa
leikrit og er langt kominn með það,“ segir
hann.
– Hefurðu komið nálægt starfi leikhúsa
áður?
„Nei, ekki nema bara á unglingsárun-
um. Svo lék ég í tónlistarmyndböndum og
stuttmyndum þegar ég bjó í London til að
skrapa saman fyrir leigunni þegar ég var í
námi. Ég var líka statisti í Þjóðleikhúsinu
meðfram skóla. En ég hef skrifað kvik-
myndahandrit og þó að það sé mjög ólíkt,
þá eru ákveðin grunnatriði sem nýtast,
eins og persónusköpun og fleira.“
Það breytti sýn Einars á lífið þegar hann fór í sjálfboðaliðastarf í Níkaragva ár-
ið 1988.
„Þá tók ég alveg nýjar ákvarðarnir í lífinu,“ segir hann. „Ég hafði skipulagt
það í þaula, eins og fólk gerir um tvítugt. Ég var búinn að skrá mig í háskólanám
í Madrid og ætlaði bara að gerast fræðimaður, læra spænsku og finna mér ein-
hverja góða afsökun til að ferðast út um allan heim.
En þegar ég fór til Níkaragva á tímum Kontrastríðsins, skipti ég ekki bara um
stefnu heldur gjörsamlega um viðhorf til lífsins. Ég missti alla trú á háskólunum
á Vesturlöndum, alla trú á heimspeki og alla trú á fjölmiðlum. Þetta gerðist á
nokkrum mánuðum. Andrúmsloft stríðs breytti þessu öllu.
Ég fór samt í háskóla, en lagði fyrir mig kvikmyndagerð, því ég hafði misst trú
á öllu öðru. Ég vildi nýta tímann og læra og þá fannst mér þetta ágætis lending,
að geta unnið við framkvæmd og í sköpun. Ég var samt algjörlega óákveðinn
um hvað ég ætlaði að gera í framtíðinni. Ég trúði þessu varla sjálfur, því ég hélt
að ég væri svo rosalega skipulagður, en svona getur lífið verið. Þótt maður haldi
að maður sé alltaf að hugsa með heilanum þá er það hjartað sem ræður för –
annars væri maður með stöðugan hausverk. Eftir þetta bjó ég erlendis, í Lond-
on og á Spáni, í sautján ár og flutti ekki heim fyrr en árið 2008.“
Hann segist þó hafa ætlað að flytja heim til Íslands fyrir tíu árum, en þá
fannst honum spillingin of mikil. Ekki væri búandi á Íslandi. Og Einar segist sjá
tækifæri í hruninu.
„Það er náttúrlega margt spennandi að gerast. Ég hefði aldrei trúað að mað-
ur ætti eftir að upplifa svona miklar breytingar – að það yrði hlutskipti okkar kyn-
slóðar að taka þátt í þessu. Allt fjármálakerfið hrundi og það er mikil pólitísk
krísa. Það eru gríðarlegar breytingar og þeim fylgja tækifæri og nýir farvegir sem
verða til.“
Hann segir andrúmsloftið allt annað en það var fyrir tíu árum þegar hann ætl-
aði að flytja heim. „Þá upplifði ég Ísland sem mjög spillt land og að mörgu leyti
mjög óhagkvæmt, stjórnsýsluna og hagsmunatengslin, alveg eins og umræðan
og uppgjörið gengur út á í dag. Það eru ekki gerðar kröfur um faglegar ráðningar
og gagnsæi að ástæðulausu. Maður upplifði það að einhver flokksbundinn ein-
staklingur fékk mjög mikla fyrirgreiðslu á láni á meðan einhver ungur sjómaður
á Vestfjörðum fékk ekki smáyfirdrátt til að halda hjallinum sínum. Þetta var
óþolandi. En það að upplifa að þetta hafi hrunið svona fljótt, það er náttúrlega
sögulegt.“
– Og þú sérð þetta sem tækifæri?
„Já, þetta er það, þetta er langtímaverkefni. Ég vona bara að í öllum flokkum
verði öfl sem geri byltingu innan þeirra og stofnað verði nýtt lýðveldi. Það er eig-
inlega það eina í stöðunni held ég, nýtt lýðveldi og ný stjórnarskrá og ekkert
kjaftæði. Flott þekkingarsamfélag sem er ofsalega hreinskiptið.“ Einar brosir
og leggur áherslu á síðustu orð sín: „Burt með allt þetta spillta lið.“
Tækifæri í hruninu
Morgunblaðið/RAX