SunnudagsMogginn - 15.08.2010, Qupperneq 52

52 15. ágúst 2010
Þ
egar ég var polli las ég allt sem
ég komst yfir; allt frá þjóðsög-
um í Þórberg, allt sem til var á
heimilinu og svo fór maður á
bókasafnið til að komast í meira. Það sem
maður kallaði stelpubækur var líka lesið
ef ekki var annað til og líka „kell-
ingabækur“ – þar með talin Guðrún frá
Lundi sem minnst er á málþingi í Ketilási
í Fljótum í dag.
Ég man ekki til þess að hafa haft ein-
hverja sérstaka skoðun á Dalalífi þegar ég
var búinn að lesa hana á sínum tíma,
þetta var bara ástarsaga, fulllöng reynd-
ar. Þegar ég las hana aftur áratugum síðar
kunni ég að meta aldarfarslýsinguna og
finnst þær bóka hennar sem ég hef lesið,
Dalalíf, Gulnuð blöð og Stýfðar fjaðrir,
bara ágætis bækur. Engin bókmennta-
verk, en ekki síðri en til að mynda bækur
Jóns Mýrdals (Mannamunur og Kvenna-
munur), Guð-
rúnar Lár-
usdóttur
(Systurnar,
Bræðurnir), El-
ínborgar Lár-
usdóttur (Anna
frá Heiðarkoti,
Förumenn,
Símon í Norð-
urhlíð) eða Jóns
Trausta (Halla,
Heiðarbýlið).
Jónarnir voru
allnokkru eldri en Guðrún (Jón Mýrdal
fæddur 1825 og Jón Trausti 1873), og
Guðrún Lárusdóttir aðeins eldri (fædd
1880, lést 1938 í einu fyrsta alvarlega bíl-
slysi Íslandssögunnar). Þær Elínborg og
Guðrún voru aftur á móti samtíðarkonur,
Guðrún fædd 1887 og Elínborg 1891, en
Elínborg byrjaði yngri að skrifa og skrif-
aði mun fleiri og eins fjölbreyttari bækur;
rómana, ævisögur, viðtalsbækur og grúa
af dulspekibókum svo dæmi séu tekin.
Það hefur löngum verið tíska að grafa
upp höfunda sem fallið hafa í gleymsku,
einhverjir að ósekju þó að dómur sög-
unnar sé oftast sanngjarn og rökréttur
(hvers vegna ættu menn að lesa Krist-
mann eða Ingimar Erlend eða Jóhannes
Helga eða Ingibjörgu Sigurðardóttur í
dag?)
Að því sögðu þá er gott og gagnlegt að
menn minnist Guðrúnar frá Lundi og
bóka hennar. Verra þykir mér þó að það
virðist oft vera fyrir það hvað allir voru á
móti henni, hvað fólk er hissa yfir því
hvað bækurnar eru skemmtilegar og/eða
læsilegar og hvað fræðimenn hafi „talað
niður“ bækur hennar. Að mínu viti er
þetta ekki góð leið til að vekja áhuga á
Guðrúnu: Eigum við að lesa bækur henn-
ar af meðaumkun eða vegna þess að þær
séu skemmtilegar?
Að lokum má svo bæta við að sá sem
segir að Guðrún frá Lundi sé „okkar Jane
Austen“ hefur lesið of lítið af Jane Austen
og of mikið af Guðrúnu frá Lundi.
Guðrún
frá
Lundi
Orðanna
hljóðan
Árni Matthíasson
arni@mbl.is
’
Eigum
við að
lesa bæk-
ur Guðrúnar
frá Lundi af
meðaumkun
eða vegna þess
að þær séu
skemmtilegar?
S
eint á 19. öld voru Bandaríkin
orðin efnahagslegt stórveldi.
Menntamenn og efnafólk þar í
landi, sem kynnst hafði menn-
ingarlífinu í Evrópu, leið þá fyrir það sem
kallað var menningarleg fátækt landsins.
Þar voru engin merkileg listasöfn eða tón-
leikasalir, þar sem hægt væri að njóta æðri
lista og lyfta andanum um leið til hæstu
hæða. Bandarískir auðkýfingar tóku þá
smám saman að safna meistaraverkum
eftir evrópska málara og myndhöggvara
fyrri alda og greiddu iðulega metfé fyrir.
Um leið styrktist myndlistarmarkaðurinn
og það fjölgaði í röðum listmunasala, þegar
merkileg myndverk voru tekin niður á
veggjum herragarða víða um England og
sett upp í glæsihýsum auðjöfranna í New
York eða í nýstofnuðum listasöfnum á
borð við The Metropolitan Museum. Sumir
safnaranna vildu leyfa almenningi að njóta
dýrgripanna með sér.
Metsala á myndlistarmarkaði
Þegar bók Cynthiu Saltzman, Old Masters,
New World, með undirtitilinn America’s
Raid on Europe’s Great Pictures, kom út
fyrir tveimur árum, náði hún sannkallaði
metsölu ef miðað er við bækur sem fjalla
um menningu og listir. Það kemur lesanda
verksins þó alls ekkert á óvart, enda er um
hrífandi lesningu að ræða. Saltzman auðn-
ast að skrifa um málverk, safnara og milli-
göngumenn eins og um hörku spennusögu
sé að ræða. Enda er efnið æsispennandi.
Hér er rakið hvernig mörg helstu meist-
aramerk listasögunnar voru í raun upp-
götvuð og hafin á stall, og Bandaríkin voru
um leið að verða að því menningarlega
stórveldi sem þau hafa síðan verið.
Vildu bara það besta
Helstu persónur og leikarar bókarinnar
hafa orðið ódauðleg í listasögunni vegna
þátttöku sinnar í þessum flutningi gömlu
verkanna til Bandaríkjanna. Fyrstu mik-
ilvirku kaupendurnir, sem áttu það sam-
eiginlegt með hinum aðalpersónum bók-
arinnar að sækjast einungis eftir bestu
verkum viðkomandi listamanna, voru þau
Henry Gurdon Marquand og Isabella
Stewart Gardner. Járnbrautabaróninn
Marquand gaf safn sitt Metropolitan-
safninu, þar sem mörg verkanna eru með-
al helstu gersemanna, meðal annars verk
eftir Vermeer, Rembrandt og van Dyck.
Gardner hafði ástríðufullan áhuga á
ítalskri list og byggði heilt safn í Boston yf-
ir listmunina sem hún sankaði að sér.
Meðal merkustu kaupa hennar, sem fjallað
er um í bókinni, er þegar hún eignaðist
Evrópu eftir endureisnarmálarann Titian,
en verkið sem fyrrum var í eigu Spán-
arkonungs hafði þá um áratuga skeið
hangið í höll hertoga nokkurs á Englandi.
Hún keypti einnig Hljómleika eftir Ver-
meer, Dauða Lúkretíu eftir Botticelli,
Portrett af manni eftir Tintoretto og sjálfs-
mynd af Rembrandt ungum. Listfræðing-
urinn Bernard Berenson og listmunasalinn
Otto Gutekunst koma mikið við sögu í
þeim viðskiptum öllum, og myndi sá fyrr-
nefndi vart teljast hreinskiptinn í þeim
þrátt fyrir að hafa orðið víðfrægur á þess-
um tíma sem sérfræðingur í myndlist fyrri
alda.
Minnismerki um safnarana
Meðal annarra merkra safnara sem
Saltzman greinir frá, eru Havemeyer-
hjónin en þau ánöfnuðu Metropolitan-
safninu um 2000 málverkum og öðrum
gripum eftir sinn dag. Þar á meðal voru
átta málverk eftir Rembrandt, tvö eftir El
Greco, 15 eftir Goya og fjöldi verka eftir
impressjónistana, en þau voru fyrst til að
safna verkum þeirra í Bandaríkjunum.
Mikilverkustu þátttakendurnir í kapp-
hlaupinu um dýrustu listaverkin voru þó
bankamaðurinn J. Pierpont Morgan – sem
kom sér upp auk málverkasafnsins ein-
hverju merkasta handritasafni sem um
getur og er það til sýnis í safninu sem
kennt er við hann í New York – og iðnjöf-
urinn Henry Clay Frick.
Frick tekur hvað mest rými í bók
Saltzmans en það kemur ekki á óvart,
hann var plássfrekur maður. Glæsihýsið
sem var heimili hans og er nú safnið sem
kallast The Frick Collection, nær yfir heila
„blokk“ við Fimmtu breiðgötu í New
York. Þar gefur að líta snilldarverkin sem
hann keypti, eftir Vermeer, Rembrandt,
Bellini, Holbein og marga aðra, og hanga
verkin eins og hann kaus að fólk upplifði
þau. Það er alltaf ævintýri að skoða þessi
verk í safni Fricks, og ég hlakka mikið til
að sjá þau aftur eftir að hafa fræðst í þessari
merku og vel unnu bók um gömlu meist-
arana og nýja heiminn, um bakgrunn
söfnunar hans og hinna merku safn-
aranna.
Ítalski málarinn Titian málaði þetta verk, Evrópu, á árunum 1560 til 1562. Isabella Stewart Gardner greiddi metfé fyrir myndina árið 1896,
21.000 pund. Kaupferlið var langt og snúið, eins og greint er frá í bókinni, og höfðu milligöngumennirnir umtalsvert fé af Gardner. „Ég er orð-
laus... sérhver sentimeter af verkinu virðist hlaðinn gleði,“ skrifaði hún eftir að hafa fengið málverkið til sín. Það er í safni hennar í Boston.
Þegar verkin fóru vestur
Við lok 19. aldar tóku
bandarískir auðkýf-
ingar að safna verð-
mætum evrópskum
listaverkum. Sú saga
er rakin í bókinni Old
Masters, New World
eftir Cynthiu Saltzman.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Lesbók