Morgunblaðið - 16.03.2010, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 16. MARS 2010
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Það er þrýstá samstöðuí þjóðfélag-
inu. Fólkið í land-
inu skynjar að
baráttan fyrir
bættum hag er
mjög á fótinn. Og
enn sem komið er fer þó ein-
göngu fram varnarbarátta. Ár
frá ári bötnuðu lífskjör lands-
manna jafnt og þétt. Og und-
irstaða þess bata var lengst
af traust og örugg. Síðustu
árin fyrir fall bankanna skáru
sig þó úr. Þá belgdust eignir
út, mest þó á pappírnum, en
allmargir náðu að innleysa
þann pappírshagnað. Aðrir
sitja eftir með sárt ennið.
Tekjur mjög margra tóku
einnig stökkbreytingum.
Ýmsir gáfu væntingunum
lausan tauminn, trúðu því að
fjármálalegir snillingar hefðu
tekið völdin í þjóðfélaginu.
Þeir ættu ekki sína líka, þótt
heimurinn allur stæði til sam-
anburðar. Undir þetta var ýtt
með atbeina auglýsinga-
manna, spunameistara og
trúnaðarmanna fólksins, sem
það hafði kosið sér til forystu.
Fjölmiðlar spiluðu með,
spiluðu undir og stigu stund-
um dansinn með draumasmið-
unum. Það var því ekki að
undra þótt sú tilfinning gripi
um sig hjá venjulegu og jafn-
vel varfærnu fólki að tæki það
ekki þátt í ævintýrinu yrði
það einfaldlega undir. Æ
fleiri létu því glepjast. En
ævintýrinu lauk og margur á
um aumt að binda. Ekki þó
endilega þeir sem fóru fyrir,
og slógu mest um
sig. Þeir virðast
sumir hafa komið
sér í skjól en skilið
reikninginn eftir
stílaðan á aðra. Og
bankarnir, sem
byggja á grunni
þeirra gömlu, auðvelda athæf-
ið án raunverulegra at-
hugasemda frá stjórnvöldum
landsins. Krafan um sam-
stöðu er sannarlega réttlát og
skynsamleg. En hún mun þó
ekki ganga eftir meðan búið
er í pottinn með þessum
hætti.
Vilji ríkisstjórn landsins
eiga rétt á víðtækri samstöðu
verður hún sjálf að sýna lit.
Hún verður að stöðva þá
framgöngu bankanna, sem
mesta fyrirlitningu hefur vak-
ið. Og hún verður einnig að
sýna frumkvæði að því að ýta
þeim málum út af borðinu
sem flækjast fyrir og sundra
og eru að auki í andstöðu við
skýran og eindreginn þjóð-
arvilja.
Núverandi leiðtogar rík-
isstjórnarflokkanna höfðu
lengi setið í stjórnarandstöðu.
Þeir voru vissulega þekktir
fyrir að taka það hlutverk sitt
jafnan fram yfir það að taka á
með ríkisstjórnum í stór-
málum hvers tíma. Vegna
þeirrar sögu komast þeir ekki
hjá því nú að leggja sitt af
mörkum til að skapa sam-
vinnuanda. Það gera rík-
isstjórnarflokkarnir ekki ein-
vörðungu með háværum
kröfum í garð stjórnarand-
stöðunnar.
Ríkisstjórnin
verður að sýna í
verki að hún meini
eitthvað með tali
um samstöðu}
Skilyrði fyrir samstöðu
enn ekki fyrir hendi
Össur Skarphéð-insson utan-
ríkisráðherra fékk í
gær fyrirspurn á
Alþingi frá Einari
K. Guðfinnssyni
vegna upplýsinga
sem fram komu í viðtali Morg-
unblaðsins við Jón Bjarnason,
sjávarútvegs- og landbún-
aðarráðherra, og rætt var á
þessum stað í gær. Í viðtalinu
við Jón Bjarnason kom fram að
vegna umsóknar um aðild að
Evrópusambandinu þyrfti Ís-
land að leggja út í mikinn kostn-
að vegna nýrra stofnana og mik-
illar fjölgunar opinberra
starfsmanna.
Í svari sínu staðfesti Össur
þetta og sagði alveg ljóst að
kostnaðurinn í stofnanakerfi
landbúnaðarins yrði umtalsvert
meiri en nú væri. Hann sagði
ekkert um hve mikill viðbót-
arkostnaðurinn yrði á þessu
sviði eða öðrum, en
hafði um það nokk-
ur orð að stjórnvöld
mundu í samning-
unum við Evrópu-
sambandið verja
stöðu landsins í
þessu sambandi.
Þjóðin hefur reynslu af samn-
ingaviðræðum ríkisstjórn-
arinnar. Þær hafa verið svo gæ-
fusnauðar að nauðsynlegt hefur
verið að taka fram fyrir hend-
urnar á stjórnvöldum til að
verja hagsmuni þjóðarinnar.
Hvaða líkur ætli séu á því að
eindregnir stuðningsmenn að-
ildar Íslands að Evrópusam-
bandinu gæti hagsmuna lands-
ins í þessu sambandi? Þeir gæta
ekki einu sinni hagsmuna Ís-
lands í viðræðum um Icesave og
verður þó að ætla að þeir hafi
ekki þráð það árum saman að
taka að sér greiðslu á skuldum
annarra.
Utanríkisráðherra
staðfestir mikinn
kostnaðarauka
vegna ESB}
Umtalsverður kostnaðarauki
S
tóru bankarnir þrír, Arion, Lands-
banki og Íslandsbanki virðast nú
þreifa fyrir sér um það þjóð-
þrifaverk að endurvekja bón-
usakerfi meðal starfsmanna sinna.
Ekki veit ég um aðra en einhvern veginn
finnst mér þetta útspil nokkuð óvænt og svolít-
ið úr takti við tíðarandann. Svo ekki sé meira
sagt. Dálítið svona 2007 satt best að segja.
Eftir hrunið haustið 2008 og þá afhjúpun
sem varð á starfsháttum fjármálafyrirtækja í
kjölfarið voru sannfærandi rök færð fyrir því
að bónusakerfi bankanna hefði ekki síst átt
sinn þátt í að hér fór sem fór – að græðgi og
væntingar um kaupauka hefðu valdið því að öll-
um mögulegum bókhaldsbrellum var beitt til
að sýna fram á sýndarhagnað í afkomu bank-
anna. Sem aftur ýtti undir ofvöxt fjármálaból-
unnar með afleiðingum sem varla þarf að tíunda hér.
Einhverju sinni var bónusum beitt til að auka skilvirkni
starfsfólks, t.a.m. í fiskiðnaði þar sem þeir juku afköst til
muna. Maður veltir því fyrir sér hvaða skilvirkni á að verð-
launa í íslensku bönkunum anno 2010? Dugnað við að að-
stoða heimili í greiðsluerfiðleikum? Fjölda skuldalausna?
Afskriftir á lánum fjölskyldufólks? Eða er líklegra að bón-
usana eigi að nota til að auka afköst við að koma fyr-
irtækjum landsins aftur í hendur þeirra sömu og glutruðu
þeim niður með áhættusækni, skuldsetningu og jú … of-
urbónusgreiðslum til sjálfra sín? Maður spyr sig, því það
virðist allt mögulegt á Íslandi í dag.
Það er líka merkilegt að þessi umræða komi
hér upp þrátt fyrir stöðugar fréttir af þeirri al-
mennu reiði sem bónusgreiðslur erlendra fjár-
málafyrirtækja hafa valdið í heimalöndum
þeirra. Til að lægja öldurnar hefur verið farin
sú leið í einhverjum þessara landa að setja þak
á bónusgreiðslur, svo sem í Bretlandi og Hol-
landi.
Menn reiddust líka í Bandaríkjunum þegar
fréttir bárust af því sl. sumar að Citigroup og
Merril Lynch, sem nutu fjárstuðnings frá
bandarískum yfirvöldum, borguðu samanlagt
níu milljarða dollara í bónusgreiðslur árið á
undan, eftir að hafa tapað 54 milljörðum doll-
ara. Í kjölfarið ákvað bandaríska þingið að
skattleggja allar bónusgreiðslur fyrirtækja
sem hafa þurft aðstoð ríkisins um 90%. Með
einföldum bókhaldsbrellum gætum við bætt
um betur og haft skattprósentuna bara 100%. Það væri í
anda Frakka, sem gengu skrefinu lengra en aðrir og bönn-
uðu einfaldlega bónusa í þeim fjármálafyrirtækjum sem
hafa þegið aðstoð frá ríkinu. Í því sambandi þarf varla að
minna á hversu kostnaðarsamt útrásarævintýri íslensku
bankanna varð fyrir íslenska skattgreiðendur.
Ef einhverja á að verðlauna þá eru það einmitt þeir, þ.e.
venjulegt íslenskt launafólk. Þeirra heimur snýst um eitt-
hvað allt annað en kaupauka og skuldaniðurfellingar.
Þvert á móti snýst hann um kauprýrnun, um skattahækk-
anir, aukna gjaldtöku og útblásin lán sem svíða í heim-
ilisbuddunni. ben@mbl.is
Bergþóra Njála
Guðmundsdóttir
Pistill
Bónuskerfi fyrir skattgreiðendur
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Aftur milljarða tap
vegna svínaræktar
FRÉTTASKÝRING
Eftir Egil Ólafsson
egol@mbl.is
S
jö árum eftir að lánastofn-
anir þurftu að afskrifa
milljarða vegna taps í
svínarækt þurfa
fjármálastofnanir aftur
að taka á sig milljarða tap vegna lán-
veitinga til svínabúa. Arion banki er
enn á ný farinn að reka svínabú, en
bankinn er núna með um 25% mark-
aðshlutdeild í svínarækt.
Verð á svínakjöti hefur lækkað
mikið að undanförnu. Verðið er núna
næstum 40% lægra en það var í árs-
byrjun 2008. Þessa lækkun má fyrst
og fremst rekja til þess að framleitt
er of mikið af svínakjöti í landinu.
Markaðurinn hefur verið að dragast
saman m.a. vegna þess að lands-
mönnum hefur fækkað. Þar munar
ekki síst um útlendinga sem flutt
hafa frá landinu, en þeir eru margir
aldir upp við matarmenningu sem
byggist á mikilli neyslu á svínakjöti.
Framleiðsla á svínakjöti hefur ver-
ið að minnka undanfarna mánuði, en
hefur hefur greinilega þurft að
minnka hraðar því að undanfarnar
vikur hafa kjötvinnslur sett mikið af
svínakjöti í frystigeymslur. Frysting
á svínakjöti þýðir að það fellur óhjá-
kvæmilega mikið í verði. Allt bendir
því til að það muni taka marga mán-
uði að koma á jafnvægi á markað fyr-
ir svínakjöt.
Sagan frá árinu 2003
að endurtaka sig
Mikil umframafkastageta er í
svínarækt á Íslandi. Stærstu búin
gætu auðveldlega aukið framleiðsl-
una mikið án þess að ráðast í fjár-
festingar. Það er því dálítið eftir að
sjá hvað er framundan í greininni.
Tekið skal fram að svínabændum er
óheimilt samkvæmt samkeppn-
islögum að hafa samráð sín á milli
um framleiðsluna eða verðlagningu.
Árið 2003 fór kjötmarkaðurinn á
Íslandi á hliðina. Þetta gerðist í kjöl-
far mikilla fjárfestinga í svína- og
kjúklingarækt. Sala á kjúklingum og
svínakjöti hafði verið að aukast og
stórir aðilar í greininni vildu tryggja
sér aukna markaðshlutdeild með því
að stækka framleiðslueiningar, auk
þess sem mikil barátta átti sér stað í
kjötiðnaði. Niðurstaðan varð algjört
verðhrun á markaðinum. Verð á
kjúklingum og svínakjöti lækkaði um
40-50%, en verð á lambakjöti lækk-
aði einnig mikið. Afleiðingin af þessu
varð sú að milljarðar voru afskrifaðir
vegna fyrirtækja í svínarækt, kjúk-
lingarækt, eggjaframleiðslu, kjötiðn-
aði og fóðurframleiðslu. Ljóst var að
sumir sem stóðu að rekstri í þessum
greinum tefldu allt of djarft, en það
er einnig ljóst að lánveitingar bank-
anna voru miklar og í sumum til-
vikum glórulausar. Starfsmenn
bankanna virðast ekki hafa búið yfir
nægilega mikilli þekkingu á svína- og
kjúklingarækt.
Árið 2003 yfirtók Kaupþing
svínabúið í Brautarholti á Kjalarnesi.
Sparisjóður Mýrasýslu sá um að
fjármagna svínabúið á Hýrumel í
Borgarfirði, en það stóð mjög illa og
þurfti sparisjóðurinn að taka á sig af-
skriftir vegna búsins. Kaupþing rak
svínabúið í Brautarholti í nokkur ár,
en sumarið 2008 komst búið að nýju í
eigu þeirra sem settu það á stofn.
Aðeins einu og hálfu ári síðar er búið
aftur komið í eigu bankans. Hann
neyddist líka til að yfirtaka svínabúið
á Hýrumel. Samkvæmt heimildum
Morgunblaðsins er tap bankans
vegna svínabúsins á Brautarholti yf-
ir milljarður og annað eins vegna
búsins á Hýrumel.
Arion banki hefur orðið fyrir
milljarða tapi vegna lánveitinga
til svínabúa. Aðeins eru sjö ár
síðan forveri hans, Kaupþing,
þurfti að afskrifa milljarða vegna
svínaræktar.
Verð á svínakjöti
Grunnur janúar 2008=100. Vísitalanmiðast við verðlag í aðminnsta kosti vikutíma í kringummiðjanmánuð.
130
120
110
100
90
80
70
Janúar 2008 Febrúar 2010
Vísitala neysluverðs
Verð á svínakjöti
127,8
89,3
Ójafnvægið á markaðinum hefur
reynt á fjárhagsstöðu allra svína-
búa í landinu. Formaður Svína-
ræktarfélags Íslands lét hafa eftir
sér í Morgunblaðinu fyrir skömmu
að allt eigið fé greinarinnar væri
uppurið. Á sama tíma og verð á af-
urðunum hefur lækkað hefur verð
á fóðri og fleiri hráefnum hækkað.
Svínabúin í landinu eru 17. Þessi bú
framleiða í dag um 6.300 tonn af
kjöti. Þess má geta til samanburðar
að um 2.700 sauðfjárbændur fram-
leiða 8.800 tonn af lambakjöti, en
tæplega 6.300 tonn eru seld á inn-
anlandsmarkaði.
Ástandið á kjötmarkaðinum hef-
ur ekki farið eins illa með kjúk-
lingaræktina og árið 2003. Þar hef-
ur gengið betur að halda fram-
leiðslunni í samræmi við eftirspurn.
Það er hins vegar ljóst að staða
svínaræktarinnar hefur áhrif á all-
ar kjötgreinar.
SAUTJÁN
SVÍNABÚ
››