SunnudagsMogginn - 30.01.2011, Side 22

22 30. janúar 2011
Öll fyrirtæki þurfa stöðugt að vera í stefnu-mótun – að meta tækifæri og ógnanir semþarf að bregðast við,“ segir Hörður Arn-arson, forstjóri Landsvirkjunar. „Það á sér-
staklega við hjá Landsvirkjun, þar sem ytri skilyrði hafa
breyst mikið. Eðli starfseminnar er að selja raforku til er-
lendra viðskiptavina og fer 80% af okkar orku til fjöl-
þjóðlegra fyrirtækja, en 20% til innlendrar notkunar. Það
stefnir í að þetta hlutfall verði 90% á móti 10%. Okkar
möguleikar ráðast því mikið af því, hvernig þróunin
verður á erlendum raforkumörkuðum.“
– Hvernig eru horfur þar?
„Fram til ársins 2000 byggðu markaðirnir á rík-
isreknum fyrirtækjum, sem voru miðstýrð og hagn-
aðarsjónarmið ekki ríkjandi, en það breyttist um áramót-
in þegar raforkumarkaðurinn varð markaðsvæddur.
Ísland á mesta umframorku af öllum löndum í heiminum,
ekkert land framleiðir svona mikið rafmagn á íbúa, en við
eigum samt ekkert mikið af rafmagni. Þegar raforkuverð
fer hækkandi erlendis skapar það ný tækifæri fyrir
Landsvirkjun, fleiri tegundir af fyrirtækjum sýna áhuga
og það gerir okkur kleift að fá hærra verð. Við þurfum þó
áfram að bjóða lægra verð hér en í Evrópu vegna fjar-
lægðar frá mörkuðum.“
Straumhvörf og breytingar
– Hvaða nýju áherslur er lagt upp með í rekstrinum?
„Að Landsvirkjun verði markaðs- og rekstrardrifnara
fyrirtæki. Við vorum í framkvæmdaferli, sem náði há-
marki með byggingu Kárahnjúkavirkjunar sem var tekin í
gagnið árið 2007. Það er eðlilegt í lífsskeiði fyrirtækja að
leggja fyrst grunninn, en að næsta skref sé ekki byggt eins
mikið upp á framkvæmdum. Þær eru líka orðnar um-
deildari en áður. Það fara því saman ákveðin straumhvörf
á Íslandi og breytingar á markaðsaðstæðum erlendis. Við
höfum unnið að því allt síðasta ár og verðum fram á þetta
ár að endurskoða stefnuna. Á haustfundinum hófum við
umræðuna um hvert við stefndum til þess að hagsmuna-
aðilar og eigendur, sem eru þjóðin, gætu myndað sér
skoðun á því og í raun haft áhrif á ferlið, því við munum
hlusta á sjónarmið annarra.“
– Þú segir að Landsvirkjun sé að stíga út úr uppbygg-
ingarfasa, sem þú skilgreinir frá 1965 til 2010, og sú stefna
sem fylgt hafi verið, hafi verið rétt fyrir þann tíma?
„Já, ég tel hana hafa verið rétta fyrir fyrirtækið. Í fyrsta
lagi voru markaðsaðstæður þannig erlendis, að lítið var
hægt hrófla við verði, samningsstaða Íslands var til-
tölulega veik, því það fór vel um fyrirtæki í Evrópu og
Bandaríkjunum þó að verðið væri aðeins hærra. Nú eru
hinsvegar engir langtímasamningar í boði í Evrópu. Á
þessum tíma var hinsvegar erfitt að sækja fyrirtæki til Ís-
lands. Við þurftum líka að byggja upp grunn í raf-
orkukerfið til að geta öðlast stærðarhagkvæmni.
Að því leyti er Landsvirkjun eins og önnur tæknifyr-
irtæki, til dæmis Marel. Það þurfti að fara í gegnum eðli-
legt þróunarskeið. Svo þegar grunnurinn hefur verið
lagður færist áherslan yfir á reksturinn. Áherslurnar
breytast á ólíkum lífsskeiðum fyrirtækja, smám saman
færast þær úr framkvæmdum yfir í rekstur og á endanum
eru engar framkvæmdir – aðeins markaðsmál og rekst-
ur.“
Arðsemi drifkrafturinn
– Þú talar um að stefnan sé sjálfbær þróun, verðmæta-
sköpun og hagkvæmni. Er það verðmætasköpun fyrir
þjóðfélag eða fyrirtæki? Felst samfélagslega ábyrgðin í
arðgreiðslum en ekki öðrum áhrifum, svo sem að skapa
störf og búa í haginn fyrir sprotafyrirtæki?
„Við berum ríka samfélagslega ábyrgð gagnvart því
hvernig við vinnum á Íslandi, sem felst í kröfunni um
fagleg vinnubrögð, samstarf við menntastofnanir með
nýsköpun sem markmið og góðri umgengni við landið.
En ábyrgðin felst líka í því að skila arðsemi til þjóð-
arinnar. Við ræddum það á haustfundinum sem var hald-
inn í nóvember og erum að átta okkur á því, að arðsemin
getur orðið mikil ef vel tekst til og þróunin er áfram hag-
stæð á erlendum mörkuðum. Geta fyrirtækisins ræðst af
því.“
– Hvað um hugmyndir Michaels Porters að jarð-
hitaklasa sem hann kynnti á orkuráðstefnu í haust?
„Við erum að vinna að verkefni með Porter. Lykillinn
að jarðhitaklasanum er að okkar mati arðbær raforkufyr-
irtæki, sem síðan kaupa innlenda þjónustu til að verða
enn arðbærari. Hann nefndi sjávarútveginn sem dæmi og
sá öflugi fyrirtækjaklasi sem myndast hefur þar er drifinn
áfram af vilja til að skapa arðsemi. Drifkrafturinn felst í
vel reknum og arðsömum fyrirtækjum, sem borga svo
fyrir rannsóknirnar, að sjálfsögðu með sjálfbærni í huga,
ábyrga nýtingu á náttúruauðlindum og að vera ábyrgur
borgari í samfélaginu. Ef arðsemi er ekki til staðar nær
greinin ekki að styðja við klasann. Porter lagði áherslu á
það að ekkert væri að því að fyrirtæki í ríkiseigu væri í
orkuframleiðslu, svo lengi sem það hegðaði sér eins og
fyrirtæki á markaði. Ef það hegðaði sér eftir öðrum for-
sendum, þá hefði það slæm áhrif á þróun á raforkumark-
aðnum og skerti möguleika samkeppnisaðila.“
– Porter var ómyrkur í máli er hann auglýsti eftir
orkustefnu frá stjórnvöldum á sviði jarðhita.
„Já, ég held að langtímastefnu skorti á mörgum sviðum
á Íslandi. Það er mjög mikilvægt að móta bæði orkustefnu
og eigendastefnu ríkisins fyrir þau fyrirtæki sem það rek-
ur. En eins og komið hefur fram hjá fjármálaráðherra og
rætt hefur verið á fundum, þá verður stefna fyrirtækisins
til innan eigendastefnu og stóra myndin felst í orkustefn-
unni – hvernig við viljum nýta orkuauðlindirnar og
hverskonar leikreglur gilda á markaðnum.
En orkustefna á ekki að fjalla um að ákveðin tegund af
fyrirtækjum sé æskileg umfram aðra – sú leið beið skip-
brot með laxeldi og loðdýrarækt. Það þarf líka að liggja til
grundvallar skýr stefna til umhverfismála, hvaða skilyrði
þarf að uppfylla til að fá að starfa á Íslandi. Stjórnvöld
þurfa að leggja skýran ramma, leikreglur og skýrar kröf-
ur, en síðan þarf markaðurinn að ráða sér sjálfur.“
Óskýr stefna óþægileg
– Skapar það óvissu að málflutningur stjórnarflokkanna
ber með sér að þeir séu á öndverðum meiði í virkj-
anamálum?
„Það hefur engin bein áhrif, en það er óþægilegt fyrir
alla sem starfa í orkugeiranum að stjórnvöld hafi ekki
skýra stefnu. Í raun er það stjórnvalda að ákvarða nýt-
ingar- og náttúruverndarstefnu, annarsvegar ramma-
áætlun um nýtingu og verndun og hinsvegar nátt-
úruverndaráætlunina. Þegar núningur verður á milli
þessara áætlana, má velta fyrir sér hvort þær eru jafn-
réttháar eða önnur eigi að koma á undan hinni.
En hinsvegar er það ekki Landsvirkjun sem ákveður
hvar er virkjað. Við höldum til haga öllum virkj-
unarkostum, jafnvel þó að þeir séu umdeildir. Hagsmunir
fyrirtækisins felast í að halda þeim til haga og leitast við
að nýta mögulega virkjunarkosti með sem minnstum
umhverfisáhrifum. Röksemdafærslan er einföld, það er
samkeppni á markaðnum og ef við sem fyrirtæki föllum
frá virkjunarkostum þýðir það ekki að hætt verði við að
virkja – annar einkaaðili gæti ráðist í það. Þannig að við
höldum þessum kostum opnum, en bíðum ákvarðana
stjórnvalda um þessa kosti. Við munum að sjálfsögðu
sætta okkur við þær niðurstöður sem koma frá stjórn-
völdum, eins og í Gjástykki; við erum ekkert að vinna
neitt á þessum svæði sem rýrir verndargildi þess. En við
föllum ekki frá því geta tapast verðmæti og annað sjálf-
stætt fyrirtæki sótt um leyfið. Ríkið þarf að semja við
landeigendur og eigendur auðlindarinnar um verndunina
og það getur verið flókið ferli, því aðilinn sem á auð-
Hörður Arnarson vill að Landsvirkjun verði markaðs- og rekstrardrifnara fyrirtæki.
Auðlindir
orka og
Landsvirkjun
Stefna Landsvirkjunar er í mótun um leið
og auðlindamálin eru til umræðu í þjóð-
félaginu. Hörður Arnarson, forstjóri
Landsvirkjunar, talar um framkvæmdir á
teikniborðinu, arðgreiðslur í þjóðarbúið,
eignarhald á auðlindum og margt fleira.
Pétur Blöndal pebl@mbl.is