SunnudagsMogginn - 30.01.2011, Blaðsíða 32

32 30. janúar 2011
Fræg er smellan um manninn sem sat í óp-eruhúsinu. Þegar forleik sýningarinnarlauk sagði hann þungbúinn við sinnsessunaut: „Ef þetta var bara forleik-
urinn, þá líst mér ekki á eftirleikinn.“ Það er úr-
skurður Hæstaréttar um stjórnlagaþingskosn-
inguna sem kallar fram þessa sögu. Nú er orðið
ljóst að stjórnvöld geta ekki tekið ákvörðun
Hæstaréttar af þeim manndómi sem ætlast er til af
þeim sem stýra landi. Þau leitast við að lesa úr
dóminum eitthvað allt annað en í honum stendur.
Það var lagasetningin um kosninguna sem brást.
Flestar þær athugasemdir sem dómurinn gerir eiga
augljóslega rót í mistökum löggjafans. Það óhugn-
anlega er að forsætisráðherrann og ríkisstjórnin
þrýstu á þingið með offorsi til að knýja í gegn að
stjórnlagaþingi, sem kjósa átti til af slíkum van-
efnum, yrði fengið valdið til að breyta stjórnar-
skránni. Það vald er að sjálfsögðu á hendi Alþingis
sjálfs. Þó getur ekkert þing á einu kjörtímabili
breytt stjórnarskránni. Það þarf tvö kjörtímabil til
og þar með er einnig tryggð aðkoma þjóðarinnar,
sem getur gripið inn í villist þingmenn af leið. Sem
betur fer tókst staðföstum þingmönnum, sem þó
voru fáliðaðir þegar þarna var komið sögu, að
standa af sér yfirganginn og þær hótanir og for-
mælingar sem fylgdu. Hefði það ekki tekist væri
hið alvarlega mál sem upp er komið hálfu verra.
Hvar liggur ábyrgðin?
Sá ráðherra sem ber stjórnskipulega ábyrgð á
þessum óförum, svo ekki sé talað um stjórn-
málalega ábyrgð, er forsætisráðherrann. Í málum
sem lúta að breytingum á stjórnskipuninni og
stjórnarskránni er verkaskiptingin algjörlega skýr
og hefur verið frá því að Íslendingar öðluðust for-
ræði eigin mála. Forsætisráðherrann fer með fyrir-
svarið í málinu. Augljóst er, þegar þetta er skrifað,
að Jóhanna Sigurðardóttir, sem aldrei tekur
ábyrgð á nokkrum sköpuðum hlut sem úrskeiðis
fer á meðan hún stendur vaktina, og eru þeir
orðnir ótrúlega margir, gerir nú allt til að láta aðra
taka skellinn sem henni ber. Nú er reynt að láta
landskjörstjórn verða blóraböggulinn í þeirri von
að þannig megi beina athyglinni frá alvarlegum
mistökum forsætisráðherrans sjálfs. Það er rétt, að
landskjörstjórn átti einn fræðilegan kost í stöð-
unni. Hún gat tilkynnt að lagagrundvöllurinn sem
ríkisstjórnin hafði keyrt í gegn væri þannig úr
garði gerður að henni væri ófært að láta efna til
kosninga til stjórnlagaþings. Yrði ekki mark á því
tekið færi hún frá í heild sinni. Þessi kostur er fjar-
lægur mjög þótt hægt sé að halda því fram að hann
hafi verið fræðilega fyrir hendi. Kjörstjórnin tók
þann kost að hafast ekki að á því stigi svo sem vel
er skiljanlegt. Framkvæmdavaldið, sem hefur
verklega umsjón með kosningum, fór því af stað
og reyndi að finna flöt á að halda stjórnlagaþings-
kosningar undir þeim undarlegu formerkjum sem
lögin frá Alþingi höfðu sett. Þegar að kjördegi var
komið má segja að landskjörstjórn hefði átt næsta
kost til að blása kosningarnar af, því að augljóst
væri orðið að þær uppfylltu hvorki sérlögin um
þær né, og enn síður, almennu kosningalögin sem
tóku við þar sem sérlögin þraut. Sá kostur var á
hinn bóginn mjög fjarlægur, svo ekki sé meira
sagt, og reyndar engar líkur til að fyrir svo alvar-
legri aðgerð hefði nokkru sinni fengist meirihluta-
stuðningur í landskjörstjórn. Það ber því allt að
sama brunni. Skaðinn var skeður þegar lagasetn-
ingarferlinu um stjórnlagaþing lauk á Alþingi. Þeir
sem síðar komu að málinu eru sekir um það eitt að
hafa reynt að bjarga því sem bjarga mátti. Til þess
höfðu þeir því miður ekki lagalegar forsendur segir
Hæstiréttur í sínum athyglisverða dómi. Vel má
vera að forsætisráðherranum takist að fá aðra en
þá sem endanlega ábyrgð bera til að taka á sig kár-
ínurnar af eigin klúðri. Það væri ekki í fyrsta sinn
og vissulega ekki stórmannlegt enda sýnir reynsl-
an að ekki er við neinu stórmannlegu að búast úr
þeirri átt.
Fræðasamfélagið fer á kreik
Samfylkingin býr ótrúlega vel að þægum þjónum í
svokölluðu fræðasamfélagi Háskólans. Það hefur
heldur betur sést að undanförnu í umræðum um
Evrópumál, þar sem slíkir hafa algjörlega þurrkað
út allan trúverðugleika Háskólans á þessu mikil-
væga sviði og er erfitt að horfa upp á þá niðurlæg-
inu á sjálfu aldarafmæli svo mikilvægrar stofn-
unar. Hugmyndir kennara í stjórnmálafræðum í
framhaldi af samhljóða ákvörðun 6 dómara
Hæstaréttar Íslands sem settar hafa verið fram eru
farsakenndar svo fastara sé ekki kveðið að. Sá lagði
til að það ágæta fólk sem kosið var í hinum ógiltu
kosningum yrði bara kosið aftur af Alþingi! Með
fullri virðingu fyrir því fólki er ekki endilega víst
að alþingismenn treysti því best til að breyta
stjórnarskránni. Sumt af því sem þaðan hefur
heyrst um stjórnarskrána, tilgang hennar og hlut-
verk er næsta sérkennilegt, svo ekki sé meira sagt.
Þó er það í rauninni aukaatriði í umfjöllun um
þessa ótæku hugmynd. Rökstuðningurinn virðist
einkum vera sá, að þar sem ekkert hafi verið sann-
að um að misfellurnar hafi haft áhrif á útkomu
kosninganna þá sé þessi furðuleið alveg rakin.
Hver veit þetta? Megingrundvöllur kosninga í
þessu landi er sá að þær séu leynilegar. Hæstiréttur
komst að þeirri niðurstöðu að þessi meginforsenda
hefði ekki verið fyrir hendi. Þess vegna ógilti hann
kosninguna. Þar með eru kjörbréf þau sem útgefin
voru úr sögunni. Handhafar þeirra hafa ekki ríkara
tilkall um sérstaka traustsyfirlýsingu frá Alþingi en
annað fólk. Ef Hæstiréttur hefði ekki komist að
þeirri niðurstöðu að forsendur leynilegra kosninga
væru ekki uppfylltar hefði hann vafalítið, með vís-
un til fjölmargra annarra annmarka sem hann til-
færir, gert annað tveggja eða hvort tveggja: Verið
með alvarlegar athugasemdir og/eða ákveðið að
endurtalning atkvæða skyldi fara fram.
Orðuð hefur verið sú ábending að í kosninga-
lögum, sem sérlögin um stjórnlagaþing vísa til, sé
ákvæði sem segi að ekki skuli ógilda kosningar
nema annmarkar við framkvæmd þeirra hafi haft
áhrif á niðurstöðuna. Þarna er augljóslega um van-
þekkingu eða útúrsnúning að ræða. Gefum okkur
það að kosning hefði farið fram á skólaborðum án
minnstu skilrúma, frambjóðendur hefðu verið á
rölti um kjörstaðina og áróður um stuðning við
einstaka frambjóðendur verið uppi á kjörstöð-
unum. Þeir frambjóðendur hefðu þó fengið lítið
sem ekkert fylgi og jafnvel minna en aðrir. Myndu
menn með vísun til þess að ósannað væri að allir
þessir stórannmarkar hefðu ekki haft áhrif á
niðurstöðuna ákveðið að slíkar skrípakosningar
skyldu standa? Það ákvæði sem menn eru að teygja
sig í hefur auðvitað þann megintilgang að koma í
veg fyrir að eyðileggja megi kosningar vegna at-
vika sem hafi vissulega verið alvarleg, en afmörk-
uð, svo sem ákveðin brot á tilteknum kjörstöðum,
hugsanlega framin til að reyna að láta ónýta við-
komandi kosningu. Þeir alvarlegu annmarkar sem
Hæstiréttur tók afstöðu til lutu að kosningunum
sem heild. Þeir giltu um alla kjörstaði alls staðar á
landinu, meðvitaða framkvæmd yfirvalda á kosn-
ingunum og þeir urðu m.a. til þess að ekki var talið
hægt að líta svo á að kosningarnar uppfylltu það
frumskilyrði að teljast leynilegar kosningar.
Óskiljanlegar kosningareglur
Þess utan voru ýmsir þættir kosninganna nær
óskiljanlegir fyrir venjulegt fólk og helsti sérfræð-
ingur kosninganna sem kom fyrir Hæstarétt
viðurkenndi að kerfið sem valið var (hver gerði
það?) gengi í raun naumast upp þegar frambjóð-
endur væru svo margir sem reyndin varð. En það
Reykjavíkurbréf 28.01.11
„Atkvæði rötuðu ekki á leiðare