Morgunblaðið - 08.04.2010, Blaðsíða 16

Jalangur Konungshaugur,
rúnasteinar, kirkja og safn
er í Jelling á Jótlandi. Þaðan
var ríki Dana stjórnað.
Þingvellir verða framlag Íslands
til raðtilnefningar víkingaminja.
Þeir eru þegar á heims-
minjaskrá sem menningar-
landslag og unnið er að tilnefn-
ingu þeirra sem náttúruminja.
Danir munu tilnefna kon-
ungshauga, kirkju og rúna-
steina í Jalangri (Jelling) á
Jótlandi ásamt hringvirkj-
unum í Trelleborg, Aggers-
borg og Fyrkat. Þessar
dönsku minjar eru lýsandi
fyrir hið öfluga konungsríki
Gorms hins gamla. Jelling
hefur verið á heimsminjaskrá í
sextán ár en hringvirkin eru
viðbót við heimsminjar.
Verslunarmiðstöðin Birka
og Hovgården frá víkingaöld
verða framlag Svía. Birka var
meðal annars einn fyrsti vett-
vangur kristnitöku á Norð-
urlöndum. Staðurinn hefur verið
á heimsminjaskrá frá árinu 1993.
Önnur þátttökulönd tilnefna minja-
staði sem ekki hafa verið samþykktir á
heimsminjaskrá. Þar ber hæst Heiðarbæ,
verslunarstað víkinga í sambandslandinu Slés-
vík-Holtsetalandi sem nú tilheyrir Þýska-
landi en áður Danmörku. Þar er einnig
borgarveggurinn Danavirki þvert yfir
landið. Byrjað var á Danavirki á 7. öld
en Valdimar I. Danakonungur lét
styrkja vegginn og reisa margra
kílómetra langan og sjö metra háan
tígulsteinsmúr á fyrri hluta 12.
aldar.
Eistland hyggst tilnefna röð
virkishæða sem norrænir
menn byggðu í vesturhluta
landsins og Lettland leggur
fram virkishæð og versl-
unarstað frá víkingatím-
anum, í Grobina, ásamt röð
norrænna kumlateiga á
svæðinu.
Norðmenn hafa ekki
ákveðið hvaða staðir þar í
landi verða fyrir valinu.
helgi@mbl.is
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Hringvirki Í Trelleborg á Skáni er hringvirki sem borgin er kennd við. Þrjú dönsk hringvirki verða tilnefnd.
Merkir staðir úr sögu víkinga
Eftir Helga Bjarnason
helgi@mbl.is
Þingvellir verða með kon-ungshaugunum í Jalangriá Jótlandi og versl-unarstöðunum Birka í Sví-
þjóð og Heiðarbæ í Slésvík-
Holtsetalandi í Þýskalandi í raðtil-
nefningu víkingaminja í mörgum
löndum fyrir heimsminjaskrá
Menningarstofnunar Sameinuðu
þjóðanna (UNESCO). Verkefnið er
unnið undir forystu Íslendinga.
Stefnt er að því að staðirnir komist
á heimsminjaskrá 2013.
Alþjóðlega hluta verkefnisins er
stýrt frá verkefnaskrifstofu Forn-
leifaverndar ríkisins á Akureyri.
„Meginhlutverk mitt er að sjá til
þess að tilnefningarskjalið sem
verður umfangsmikið verði efn-
islega rétt og tilbúið á réttum tíma,“
segir Sólveig H. Georgsdóttir verk-
efnisstjóri. Sumir staðanna eru þeg-
ar á heimsminjaskrá með öðrum
formerkjum en aðra þarf að skrá.
Síðarnefndu staðirnir þurfa að fara
inn á yfirlitsskrá viðkomandi ríkis í
síðasta lagi 1. febrúar á næsta ári
þannig að hægt verði að ganga frá
tilnefningu fyrir minjaröðina í byrj-
un árs 2012. Gangi það eftir er von-
ast til að tilnefningin verði tekin
fyrir á þingi UNESCO á árinu 2013.
Yfirlit yfir menningarhóp
Víkingaverkefnið er unnið að
frumkvæði Íslendinga, Dana og
sambandslandsins Slésvíkur-
Holtsetalands í Þýskalandi. Fleiri
ríki hafa ákveðið að taka þátt, það
eru Eistland, Lettland, Noregur og
Svíþjóð. Sólveig segir að þótt Norð-
urlönd með sínu nánasta umhverfi
teljist kjarnasvæðið þá verði opinn
möguleiki á að bæta fleiri löndum
við síðar. Þannig taka allmörg ríki
þátt í verkefninu sem áheyrn-
arfulltrúar, meðal annars Úkraína,
Írland, Færeyjar, Grænland, Kan-
ada og Bretland. Áhugi er á að
tengja Kanada inn í minjaröðina
vegna víkingaþorpsins í L’Anse aux
Meadows á Nýfundnalandi.
„Þetta er spennandi verkefni sem
nú þegar hefur fengið töluverða at-
hygli erlendis. Það er svo margt
nýtt í því,“ segir Sólveig. „Heims-
minjanefnd UNESCO leggur
áherslu á tilnefningar minjaraða í
stað stakra minja til að reyna að
laga það ójafnvægi sem er á heims-
minjaskrá þar sem um helmingur
heimsminja er í Evrópu. Ein leiðin
til að gera það er að leggja saman
minjar í slíkar raðir. Þá fær hver
röð eitt númer í stað margra.
Þá er það nýtt að með þessari til-
nefningu er verið að gefa heildar-
mynd af ákveðnum menningarhópi
á tilteknu tímabili, það er að segja
menningu víkinga á Norður-
Atlantshafssvæðinu. Með dæmum
verða verslun og viðskiptum gerð
skil, landkönnun og ferðalögum og
stjórnskipulagi.
Einstakri menningu gerð skil
Hópur sérfræðinga um ýmis svið
menningar víkinga, frá öllum lönd-
unum, býr til rammann utan um til-
nefningarnar og rökstyður hvers
vegna víkingamenningin var einstök
miðað við aðra menningarhópa.
Einnig er unnið að samanburðar-
greiningu á víkingaminjum til að
velja minjastaðina og rökstyðja val-
ið.
Staðir þurfa að vera einstakir á
heimsvísu til að hljóta náð fyrir
augum heimsminjanefndar
UNESCO. „Leiðarstefið er það að
víkingar voru fyrstu Evrópubúarnir
sem sáu út fyrir eigin sjóndeild-
arhring, eins og það hefur verið
orðað í verkefnahópnum. Þannig
vissi bóndi í Vestur-Noregi hvar
Mikligarður var en íbúi í Istanbul
vissi ekki hvar Skandinavía var,“
segir Sólveig þegar hún er spurð að
því hvaða rökstuðningi verði helst
teflt fram við tilnefningu vík-
ingaminja.
Þarf góða samvinnu
Sólveig telur svo mikla nýsköpun
í þessari tilnefningu að hún eigi
góða möguleika á að hljóta sam-
þykki. Hún segir það þó flækja mál-
ið þegar tilnefning nái til margra
landa. Mikilvægt sé að hafa góða
samvinnu og eftirlit með minjastöð-
unum og starfsemi á þeim. Það geti
verið flókið þar sem eignarhald og
stjórnun sé mismunandi á milli
landa. „Ef viðhald og umgengni yrði
lakari á einum staðanna en öðrum
er öll röðin í hættu. Þetta er því
áskorun um gott samstarf. Það gef-
ur aftur á móti mikla möguleika á
kynningu og fræðslu. Fólk sem ger-
ir sér far um að heimsækja heims-
minjastaði getur þá orðið forvitið
um aðra staði í röðinni,“ segir Sól-
veig.
Morgunblaðið/Ómar
Víkingaskip Víkingar smíðuðu góð skip og könnuðu heiminn í austri og vestri. Það er ekki síst það sem gerir menningu þeirra mikilvæga á heimsvísu. Áhöfn Íslendings heldur í Vínlandsför.
Fyrstu Evrópubúarnir sem sáu
út fyrir sjóndeildarhringinn
 Íslendingar stjórna undirbúningi alþjóðlegrar tilnefningar víkingaminja fyrir heimsminjaskrá
 Heildarmynd af menningarhópi  Þingvellir eru framlag Íslendinga  Stefnt að skráningu 2013
16 FréttirINNLENT
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. APRÍL 2010