Saga - 2002, Page 88

86
SIGRÚN PÁLSDÓTTIR
hafi verið drifkrafurinn að baki stefnu hans í málefnum írlands.
Með því að skoða hvernig umræðan um íslenska sjálfstæðisbar-
áttu kom við sögu í umræðunni um frumvörpin tvö má hins veg-
ar leiða getur að því að hin hefðbundna skýring eigi við nokkur
rök að styðjast.
Sjálfstæðisbarátta íslendinga og
frumvörp um heimastjórn handa Irum
En hvernig rataði sagan um íslenska sjálfstæðisbaráttu inn í um-
ræðuna um frumvörpin tvö? Þó að Gladstone hafi nánast verið
einn ábyrgur fyrir flutningi frumvarpanna og unnið að mestu
einn að undirbúningi þeirra hafði hann ýmsa sér til stuðnings og
ráðgjafar.18 Einn þeirra var James Bryce lagaprófessor, sem var að-
stoðarutanríkisráðherra á kjörtímabili fyrra frumvarpsins og síð-
ast en ekki síst mikill áhugamaður um íslenska menningu og
sögu.19 Óhætt er að segja að Bryce hafi haft nokkra sérstöðu innan
breskra stjórnmála. Hann hafði ásamt öðrum fræðimönnum tekið
virkan þátt í umræðunni um rýmkun kosningaréttar í Bretlandi
árið 1867 þar sem hann hélt fram þeirri skoðun sinni að forsenda
pólitískrar þátttöku væri dugnaður og viska og því bæri að veita
hinni nýju og dugmiklu borgarastétt kosningarétt miklu fremur
en ýmsum forréttindahópum samfélagsins.20 Líkt og Gladstone
var Bryce þeirrar skoðunar að heimsvaldastefna Breta stríddi
gegn ímynd hins sanna Englands, hins forna, gróskumikla og
valddreifða sveitasamfélags. Sérstaða Bryce innan breskra stjórn-
mála markaðist þó fyrst og fremst af skoðunum hans á eðli og
þróun stjórnskipunar og réttarfars. Hann var eindreginn talsmað-
ur mikilvægis fordæmisréttar í sköpun réttarfars en grundvöllur
slíkrar lagaspeki var að mati Bryce rannsóknir á réttarsögu.21
18 Roy Jenkins, Gladstone, bls. 519-22.
19 Sjá til dæmis James Bryce, „The Impression of Iceland (1872)", bls. 1—43 og
„Primitive Iceland", bls. 263-300.
20 James Bryce, „The Historical Aspect of Democracy", bls. 167-80.
21 James Bryce, Legal Studies in the University ofOxford, bls. 23 og 32. - James
Bryce „The Influence of National Character and Historical Environment
on the Development of Common Law. Address Delivered to the American
Bar Association at its Annual Meeting in Portland, Maine 1907", bls. 60. -
James Bryce, „Flexible and Rigid Constitutions", bls. 134-39.