Saga - 2002, Qupperneq 96

94
SIGRÚN PÁLSDÓTTIR
lagi er vísað til þjóðar sem hafði að hluta til byggt kröfur sínar til
sjálfstæðis á pólitískri fortíð, þ.e. fordæmi frekar en nútímastjórn-
málakenningum. Sú tegund stjórnmálabaráttu tengist hugmynd-
um Gladstones og Bryce um uppruna og tilurð stjórnskipunar-
laga. I undirbúningi frumvarpanna beggja hafði Gladstone mikið
lagt upp úr rannsóknum á sögu íra og í málflutningi sínum lagt
áherslu á að þingmenn litu ekki framhjá pólitískri fortíð þeirra og
þeirri staðreynd að fyrir setningu sambandslaganna 1801 (Act of
Union) hefði þjóðin haft sitt eigið þing í Dublin. Rökstuðningur
Gladstones byggði þannig á sögulegum frekar en stjórnskipunar-
legum forsendum. Bryce var að sama skapi eindreginn talsmaður
þessarar hugmyndafræði. Af öllum hans skrifum má ráða að hann
leit á lögin sem verk þjóðarinnar, þau spretti af reynslunni af sam-
skiptum manna frekar en visku löggjafans. Ræða hans í þinginu
sem áður er vitnað til er líka lýsandi fyrir þetta viðhorf. Bryce var
ekki bara að vísa til íslands heldur til fordæmis. Neikvæð við-
brögð þingmanna við ræðunni voru því ekki bara tilkomin vegna
þess að þingmönnum fyndist ísland óviðeigandi dæmi í umræð-
unni heldur vegna þeirra aðferða sem Bryce beitti. I hugum and-
stæðinga frumvarpsins átti umræða um heimastjórn á írlandi að
snúast um nútímalagasetningu en ekki sagnfræði, siðferði eða til-
finningar. Með öðrum orðum, skírskotun Gladstones og Bryce til
sjálfstæðisbaráttu Islendinga og viðtökur við henni tengist þannig
togstreitu tveggja hugmynda um uppsprettu laganna, mikilvægis
annars vegar fordæmisréttar (common law) og hins vegar settra
laga (positive law/statute law). Skírskotunin til íslands í umræðu
um heimastjórn á Irlandi er í raun togstreita ídealisma og pósitív-
isma í hnotskurn, þar sem Gladstone og Bryce voru talsmenn þess
fyrrnefnda.43
Af þessu má vera ljóst að stefna Gladstones var meira en leið til
að réttlæta þær pólitísku ákvarðanir sem hann hafði þegar tekið í
málefnum Irlands, meira en tilraun til þess að endurskilgreina
líberalismann og stokka upp í röðum breskra frjálshyggjumanna.
Undirrót hennar virðist einnig hafa verið sterk pólitísk hugsjón.
Gladstone og Bryce hafa eflaust, rétt eins og andstæðingar þeirra,
gert sér grein fyrir því að Island var langsótt til samanburðar með
43 Um tengsl skrifa Breta um íslenska menningu við ídealisma, sjá: Bodleian.
Sigrún Pálsdóttir, Icelandic Culture in Victorian Thought.