Saga - 2002, Qupperneq 295

RITDÓMAR
293
umfjöllun og blaðaskrif frá hernámsárunum en einnig er vísað í laga-
setningar og tölfræðileg gögn. Þá leitar höfundur í smiðju til innlendra
og erlendra fræðimanna sem fjallað hafa um hernámsárin.
Mikilvægasti heimildaflokkur Herdísar eru þó tvímælalaust munn-
legar heimildir. Meðan á M.A.-rannsókninni stóð tók höfundur viðtöl
við 16 konur. Ellefu þeirra samþykktu að frásagnir þeirra yrðu birtar í
bókinni. Þar af koma sjö fram undir nafni en fjórar óskuðu nafnleynd-
ar. Allar voru þær ungar konur á stríðsárunum, tvær áttu í ástarsam-
böndum við hermenn en aðrar upplifðu „ástandið" úr meiri fjarlægð
og einhverjar reyndu eftir mætti að sniðganga hið erlenda herlið vegna
þess hvernig almenningsálitið meðhöndlaði þær konur sem áttu sam-
skipti við hermenn. Tólfti heimildamaðurinn í bókinni er eldri bróðir
höfundar. Auk þess að fylla upp í fjölskyldusöguna, sem allan tímann
er samofin frásögninni, er hann rödd hins unga karlmanns sem vann í
Bretavinnunni, græddi nóg til þess að kosta sig sjálfur til náms og
vingaðist við hermenn án þess að vera fordæmdur af samfélaginu.
Hans sýn á hernámið myndar því skemmtilegt mótvægi við frásagnir
kvennanna.
í fyrri hluta bókarinnar er hin sjálfsævisögulegi tónn áberandi.
Sjónarhornið er sjónarhorn telpukrakka sem horfir á heiminn í kring-
um sig og skynjar það kynbundna misrétti sem hvarvetna blasir við.
Jafnframt reynir höfundur að henda reiður á þeim gífurlegu þjóð-
félagsbreytingum sem dundu yfir íslenskt samfélag nánast á einni
nóttu þegar breskir hermenn gengu hér á land. Inn í hvern kafla eru
fléttaðar endurminningar og frásagnir heimildakvennanna, persónu-
leg sýn ungra kvenna sem höfðu engin formleg völd og voru því yfir-
leitt ekki spurðar álits á einu eða neinu en höfðu ef til vill aðra sögu að
segja en hin ráðandi öfl. Það vekur athygli hversu látlaus og tilþrifa-
lítil samskiptin við herinn eru í endurminningu kvennanna. Lífið
virðist einhvern veginn hafa gengið sinn vanagang þrátt fyrir þær
þjóðfélagslegu umbyltingar sem átt höfðu sér stað.
Sterk stéttarvitund og áhersla á kjör lítilmagnans, sem oftast eru
konur í frásögninni, gengur eins og rauður þráður í gegnum bókina. I
því samhengi er áhugavert að lesa hvernig t.d. Bretaþvotturinn, sem
gjarnan hefur verið fjallað um af lítilsvirðingu, umbylti lífsafkomu
kvennh sem áður höfðu varla haft í sig og á. Þá er forvitnilegt að heyra
raddir þeirra kvenna sem upplifðu nándina við herinn. Frásagnir af
dansleikjum, sem fyrst og síðast voru góð en ókeypis skemmtun þar
sem ungt fólk dansaði fram eftir nóttu við undirleik bestu fáanlegu
hljómsveita án þess að nokkurt áfengi væri í boði, eru þannig í hróp-
andi ósamræmi við þær ofstækisfullu lýsingar á hermannadansleikj-
um sem haldið var á lofti í fjölmiðlum. Tvær af konunum ellefu kynnt-
ust svo ástinni; þær urðu ástfangnar af hermönnum þrátt fyrir for-