Saga - 2003, Blaðsíða 72

70
KAREN OSLUND
kölluð science studies í Bretlandi og í Bandaríkjunum). Sá hópur
manna sem lét sig varða ýmis svið „umbóta", „framfara" og „kyrr-
stöðu" í byggðum við Norður-Atlantshaf er mjög svipaður þeim
hópum sem vísindasagnfræðingar og vísindafélagsfræðingar hafa
kallað framtakssamfélög (communities ofpractice). Þetta hugtak er skil-
greining á hópi vísindamanna sem deildi áhugamálum, aðferða-
fræði eða verklagi og bjó í sams konar vitsmunalegu, félagslegu og
pólitísku umhverfi. Þótt þeir hafi oft verið tengdir í formlegum
fræðafélögum, eins og The British Royal Society á 17. öld, sem mikið
hefur verið rannsakað, er það oft á tíðum hið óformlega félagslega
net sem í raun skipti meira máli við að hafa áhrif á valdahlutföll
innan samfélagsins. Ekki er nauðsynlegt að allir einstaklingar fram-
takssamfélags af þessu tagi þekkist innbyrðis eða viti yfir höfuð
hver af öðrum til að teljast til hópsins. Það eru frekar hinar sameig-
inlegu meginreglur eða hugðarefni sem að afmarka hópinn. Því er
hugtakið vítt og það felur í sér margs konar mismunandi tengsl, allt
frá tengslum milli einstakra vísindamanna til alþjóðlegra vísindafé-
laga. Af þessu leiðir að ekki geta allir meðlimir framtakssamfélags
komið sér saman um lausn á vandamálum. Þeir mynda frekar um-
ræðusamfélag á grundvelli samkomulags um ákveðna gerð rann-
sókna og þróa sameiginlegt tungutak til að ræða viðfangsefnin. Hér
mun ég beina sjónum mínum sérstaklega að því með hvaða hætti
orðræðan var í þessu samfélagi.6
Þeir sem tilheyrðu elítu upplýsingarinnar við Norður-Atlantshaf
tengdust á ýmsa vegu. Þeir voru saman í samtökum á borð við Hið
íslenska lærdómslistafélag, sem stofnað var 1779 af íslendingum bú-
settum í Kaupmannahöfn og birti margar greinar um ísland í anda
upplýsingarinnar. Þeir höfðu svipaðan bakgrunn hvað menntun og
félagslega stöðu snertir, höfðu venjulega hlotið einhverja menntun í
Kaupmannahöfn og voru gjaman samstarfsmenn eða tengdust fjöl-
6 Nokkur dæmi um þessa greiningu má sjá hjá Steven Shapin, A Social History of
Truth: CivUity and Science in Seventeenth-Century England og M.J.S. Rudwick,
The Great Devonian Controversy: The Shaping of Knowledge among Gentlemanly
Specialists. Þessi nálgun er að miklu leyti sprottin af skörun mannfræði og
sagnfræði. Nánari mannfræðilega umfjöllun má sjá hjá Sharon Traweek,
Beamtimes and Lifetimes: The World ofHigh Etiergy Physicists. Samfélagsleg tengd
(„networks") sem mynduð eru innan framtakssamfélaga voru rannsökuð af
Bruno Latour og Steve Woolgar, Laboratory Life: The Social Construction of Sct'
entific Facts.