Saga - 2003, Blaðsíða 241

RITDÓMAR
239
gerðina sem virðist hafa verið mjög veikur þrýstihópur á þeim tíma. Magn-
ús lýsir því hvernig Alþýðuflokkurinn og verslunararmur Sjálfstæðis-
flokksins sameinuðust um að standa á móti gengisfellingu og það var ekki
fyrr en Framsóknarflokkurinn tók af skarið og hafnaði útflutningsbótum á
sjávarafurðir árið 1939 að gengið var fellt. Grein Magnúsar veitir góða inn-
sýn í þær pólitísku deilur sem stóðu um gengismálin á þessum árum og
voru fremur hagsmunatengdar en hugmyndafræðilegar.
Það kemur síðan í hlut Bjama Braga Jónssonar að veita almennt yfirlit
yfir haftakerfið í lengsta kafla bókarinnar og er það mjög fróðleg lesning. Sér-
staklega er gaman að sjá hugmyndaauðgina í nöfnunum á öllum þeim
nefndum og sjóðum sem komið var á fót til þess að reka íslenska hagkerfið.
Þama kemur skýrt í ljós hvemig haftakerfið vatt upp á sig, reglunum fjölg-
aði og reikniverkið varð flóknara. Hámarki náðu höftin á árunum 1956-1959,
en þá kemst Island ískyggilega nálægt því að stunda áætlunarbúskap.
Jónas Haralz fjallar um erlenda hagfræðiráðgjafa sem komu hingað til
lands á haftatímanum. Sumir þeirra vom kallaðir hingað beinlínis til þess
að reyna að búa til „vísindalega" haftastefnu, svo sem Erik Lundberg sem
„Stjóm hinna vinnandi stétta" fékk hingað til lands árið 1935. Þessir er-
lendu hagfræðingar fengu afmörkuð verkefni eftir pólitískum efnum og
ástæðum á hverjum tíma. Þeir skiluðu því sem til var ætlast og þess vegna
ollu þeir engum straumhvörfum til eða frá enda ákváðu stjórnvöld sjálf
hverju þau fóm eftir. Hið sama átti við eftir stríð í samskiptum Islendinga
við Bretton-Woods stofnanir, svo sem Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og Alþjóða-
bankann. Starfsmenn Alþjóðagjaldeyrissjóðsins gerðu að vísu tvær tilraun-
ir árið 1947 og 1948 til þess að koma á viðræðum við íslendinga um breytta
hagstjóm en mættu áhugaleysi. Landsmenn áttu nóg skotsilfur eftir stríðið
og nutu síðan ríkulegrar efnahagsaðstoðar frá Bandaríkjunum. Auk þess
virtist hin nýfrjálsa þjóð vera mjög viðkvæm fyrir erlendri afskiptasemi.
Raunar ríkti síðan gagnkvæmt áhugaleysi á milli Islands og nefndra stofn-
ana, allt þar til haftakerfið var í raun komið í þrot á sjötta áratugnum og
tveir af höfundum þessarar bókar, þeir Jónas Haralz og Jóhannes Nordal,
urðu efnahagsráðgjafar ríkisstjómarinnar. Þá var höftunum bylt í einu vet-
fangi með aðstoð nefndra stofnana, en það er önnur saga.
Þetta efni er í raun áréttað með stuttri grein eftir Val Ingimundarson
sem lýsir því hvemig tengslin við Bandaríkin eftir stríð leiddu til þess að ís-
lendingar skutu nauðsynlegum umbótum á frest og notuðu aðstoðina til
þess að herða á haftakerfinu. Það vekur í raun nokkra furðu hve eftirgefan-
legir Bandaríkjamenn vom í þessu efni og hve langt hérlend stjómvöld
gengu í þeirri viðleitni að herja út fjármuni frá bandamönnum sínum. Að
lokum má geta greinar Þómnnar Klemenzdóttur um hagsveiflur á íslandi,
en greining hennar á beitingu hagstjórnartækja sýnir að útgjöld ríkisins juk-
ust alltaf rétt fyrir kosningar.