Morgunblaðið - 01.07.2010, Blaðsíða 22

22 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. JÚLÍ 2010
Hæstiréttur Íslands
hefur komist að þeirri
niðurstöðu að lána-
stofnanir hafi á ár-
unum fyrir hrun boðið
fram ólöglega vöru í
formi lána sem veitt
voru í íslenskum krón-
um bundin við gengi
erlendrar myntar.
Þessi niðurstaða styðst
við þau rök að þar sem
ákvæði laga nr. 38/2001, um vexti og
verðtryggingu, heimila ekki sér-
staklega þess háttar verðtrygging-
argrunn séu umrædd samnings-
ákvæði ólögmæt. Dómurinn er
athyglisverður vegna þeirrar hylli
sem þessi tegund samningagerðar
naut en með henni gátu lánastofn-
anir flutt gengisáhættu sem stafaði
af erlendum lántökum yfir á við-
skiptavini sína sem nutu góðs af í
formi lægri vaxta. Er því vel hugs-
anlegt að báðir samningsaðilar hafi
álitið réttlætanlegt að víkja ofan-
greindum lögum til hliðar til hags-
bóta fyrir skuldara eins og heimilað
er í 2. gr. laganna. Stýrivextir Seðla-
banka Íslands voru einatt gagn-
rýndir af forkólfum atvinnulífs og
neytendasamtaka sem og ráðlegg-
ingar bankans gegn gengistryggðum
lánum þeirra sem voru með tekjur í
innlendri mynt.
Í ljósi vaxtafrelsis hér á landi og
ofuráherslu dóma- og fræða-
samfélags lögfræðinnar á lögmæt-
isreglu þarf heldur ekki að koma á
óvart að eftirlitsstofnanir hafi kosið
að ráða fólki heilt í stað þess að koma
vilja sínum á framfæri með boði og
bönnum. Engum bar heldur skylda
til þess að taka gengistryggt lán þótt
aðstæður lántakenda sem sam-
anstóðu af ýmsum stéttum þjóð-
félagsins, þ.m.t. lögfróðum aðilum,
hafi verið misaðkallandi og fjárfest-
ingarnar misjafnlega vel grundaðar.
Eftir hrun fjármálakerfisins stóðu
margir þeirra sem tóku gengis-
tryggð lán illa særðir vegna falls ís-
lensku krónunnar sem
var umfram það sem
þeir máttu gera ráð
fyrir við upphaf lántöku
sinnar. Leiða má líkur
að því að sá mikli harm-
leikur og e.t.v. einnig
óbilgirni kröfuhafanna
hafi öðru fremur ráðið
þeirri afdráttarlausu
niðurstöðu dómsins að
ógilda umrædda lána-
skilmála, niðurstaða
sem sumum þykir boða
sigur réttarríkisins yfir
óvönduðum stjórnarháttum.
Dómur Hæstaréttar skildi við
álitaefnið á þann veg að nú ríkir rétt-
aróvissa um hvernig gera eigi upp
gengistryggða samninga og hefur
það blásið upp væntingar hjá lántök-
um um að eftir allt saman fái þeir
lánin á kostakjörum. Þessar vænt-
ingar virðast af umræðunni að dæma
vera óraunhæfar með tilliti til hags-
muna ríkisins, innlendra lánastofn-
ana, erlendra kröfuhafa og lántaka í
íslenskum krónum. Frá sjónarhóli
laganna virðast þessar væntingar
hins vegar eiga við rök að styðjast
þar sem rétturinn kaus að ógilda að-
eins verðtryggingarákvæði samn-
inganna en þegja þunnu hljóði um
hvaða áhrif sú niðurstaða hefði á
gildi þeirra í heild eða uppgjör
greiðslna sem þegar höfðu verið
inntar af hendi. Þögnin þýðir það að
vaxtaprósentan stendur eftir
óhreyfð og erfitt er að halda því fram
að gengnum dómnum að lánveit-
endur eigi heimtingu á því í nýju
dómsmáli að hún verði hækkuð þeg-
ar hinir sömu máttu vita að geng-
istrygging var ólögmæt við upphaf
samningagerðar. Þá er álitamál að
það fáist staðist að miða vaxtakjörin
við 18. gr. laga um vexti og verð-
tryggingu.
Ekki þarf að koma á óvart að í
kjölfar dómsins rigni tilboðum frá
lögmannsstofum til þeirra sem nú
eiga rétt á að fá leiðréttingu sinna
mála, jafnvel frá sömu stofum og
fram að hruni töldu ekkert at-
hugavert við gengistryggð lán. Að
líkindum þurfa því fleiri hæstarétt-
ardómar að falla til að óvissu sé eytt
enda er ekki vitað hversu margir
samningar munu á endanum þurfa
endurskoðunar við.
Fyrir þá sem aðhyllast kenningar
um að dómstólar fari með hlut í laga-
setningarvaldinu, þ.e. setji reglur í
stað þess að leita uppi reglur, hlýtur
framangreind niðurstaða að vera ein
sú afturvirkasta lagasetning sem
sögur fara af og vekur spurningar
um hvort íslenskur veruleiki hafi fyr-
ir hrun verið einn samfelldur draum-
ur. Að mati rannsóknarnefndar Al-
þingis einkenndist tímabilið af
þröngri lagahyggju sem Hæstirétti
virðist hafa verið í mun að afsanna í
málinu með því að telja að takmark-
anir á samningafrelsi megi réttlæta
með vísan til löggjafarviljans eins og
hann birtist í greinargerð en ekki
skýrum lagatexta. Kannski þýðir
þetta að héðan í frá verður ekki hægt
að gagnálykta, eins og lögfræðingum
er tamt, að það sem ekki er bannað
samkvæmt skýrum texta laganna sé
heimilt.
Að mati undirritaðs hefði verið
heppilegra, eins og atvikum var hátt-
að, að meta samningana gilda með
tilliti til réttarvitundar og þeirra við-
skiptahátta sem tíðkuðust fyrir
hrun, en breyta efni þeirra á grund-
velli 36. gr. samningalaga, nr. 7/1936,
og þá m.a. með hliðsjón af íslenskri
neysluverðsvísitölu. Niðurstaða
Hæstaréttar um að meta geng-
istryggingu ógilda minnir á kosningu
Besta flokksins, sem var draumi lík-
ust, dálítið fyndin og skemmtileg.
Hæstiréttur er næstbestur
Eftir Eirík Áka
Eggertsson »Niðurstaða Hæsta-
réttar um að meta
gengistryggingu ógilda
minnir á kosningu Besta
flokksins, sem var
draumi líkust, dálítið
fyndin og skemmtileg.
Eiríkur Áki Eggertsson
Höfundur er lögfræðingur.
Í Sunnudagsmogg-
anum 20. júní sl. var
greinin: Eitt sinn,
ávallt – skáti og lögga.
Ég fæddist 1945, sama
ár og Steini Pje og Óli
Ásgeirs, og gekk í
sama barnaskóla en
þeir voru viðmælendur
í greininni. Í ofan-
greindri grein kemur
fram eftirfarandi til-
vitnun:
„„Þegar við vorum í skólanum
ríkti þar mikil stéttaskipting; sjálfur
upplifði ég það til dæmis að fá aldrei
að taka þátt í skólaskemmtun, ég
fékk ekki að ganga í kórinn og var
settur í bekk með öðrum krökkum
frá fátækum heimilum. Okkur var
haldið til hlés.“ Ólafur tók aftur á
móti þátt í skólaskemmtun á hverju
ári. Faðir hans var yfirmaður hjá
KEA og Óli kom því af „góðu heim-
ili“ eins og sagt var. Hann segist
aldrei hafa gert sér grein fyrir þess-
ari mismunun fyrr en Steini nefndi
hana mörgum árum eftir að skóla-
göngu þeirra lauk.“
Ég vil gera eftirfarandi athuga-
semdir við það sem kemur fram í
þessari tilvitnun. Fyrst er að nefna
að okkar skólaár voru þeir heið-
ursmenn Hannes J. Magnússon og
Eiríkur Sigurðsson skólastjóri og yf-
irkennari. Það breytist ekki fyrr en
skólaárið 1957-1958 (síðasta ár okk-
ar í barnaskóla) þegar Eiríkur verð-
ur skólastjóri í Oddeyr-
arskóla og Tryggvi
Þorsteinsson tekur við
sem yfirkennari. Í
greininni er eftirfar-
andi tilvitnun: „Vinur
minn Tryggvi Þor-
steinsson, skólastjóri
og skátaforingi, og
kennarar hans völdu í
bekkina eftir því
hversu vel megandi
foreldrar barnanna
voru.“ Þessu er ég
ósammála og tel raunar
þessa lýsingu vera fjarri sannleik-
anum. Að þessir menn hafi ástundað
það að níðast á börnum sem komu
frá efnaminni heimilum er fjarstæða
í mínum huga. Ég kom sjálfur frá
heimili þar sem ekki var mikið um
peninga og upplifði ég aldrei að mér
væri mismunað í skólanum vegna
þess. Ég hef rætt við tvo kennara
sem enn eru á lífi og byrjuðu sinn
kennaraferil í barnaskólanum um
1955. Báðir þessir kennarar stað-
festu að börnum hefði verið raðað í
bekki eftir lestrarkunnáttu fyrst og
fremst en það mun hafa viðgengist í
mörgum skólum á þessum árum. Ég
er þeirrar skoðunar að allt starfsfólk
skólans hafi gert sitt besta til að
koma okkur til manns. Þetta fólk er
flest látið núna og getur ekki borið
hönd fyrir höfuð sér. Ofangreindar
tilvitnanir eru vafasamar að því leyti
að margir sem þær lesa geta ályktað
að það sé allt satt og rétt sem þar
kemur fram. Ég tel svo ekki vera.
Tryggvi Þorsteinsson er einn til-
greindur í ofangreindri blaðagrein. Í
mínum huga var hann einstakur
hugsjónamaður, ekki óumdeildur,
enda einstaklega kraftmikill og
skapstór. Að mínu mati er það fjarri
sanni að hann hafi hyglað börnum
efnameiri foreldra á kostnað þeirra
efnaminni. Ekki veit ég af hverju
Steini komst ekki í kórinn eins og
hann nefnir í greininni. Ég tel mig
geta fullyrt að það hafi eingöngu
verið Björgvin Jörgensson sem valdi
krakka í kórinn og hef ég þá trú að
hann hafi valið í kórinn út frá hæfi-
leikum og raddgæðum. Það voru
gerðar miklar kröfur í kórnum, enda
var hann þekktur fyrir fallegan
söng. Ég vil benda þeim á sem
þekkja til kórsins að skoða mynd af
honum. Ef það er gert má komast að
raun um að það er af og frá að ein-
göngu börn efnaðra foreldra hafi
komist í kórinn. Það er von mín að
það sjónarhorn sem hér kemur fram
varpi ljósi á mismunandi upplifun af
skólagöngunni á þessum árum. Ég í
það minnsta á eingöngu góðar minn-
ingar frá þessum skólaárum.
Önnur upplifun af skólagöngu
í Barnaskóla Akureyrar
Eftir Stefán
Gunnlaugsson » Að þessir menn hafi
ástundað það að níð-
ast á börnum sem komu
frá efnaminni heimilum
er fjarstæða í mínum
huga.
Stefán Gunnlaugsson
Höfundur var nemandi í Barnaskóla
Akureyrar 1952-1958.
Samtök fjárfesta
starfa í þágu almenn-
ings með það að mark-
miði að berjast fyrir
hagsmunum smærri
hluthafa og sparifjár-
eigenda og hafa gert
það allt frá stofnun.
Samtökin hafa beitt sér
fyrir gegnsæi á mark-
aði, bættum reglum og
eftirliti og réttarvernd
smárra hluthafa og sparifjáreigenda.
Samtökin hafa beitt sér gegn hækk-
un skatta á sparnað með það fyrir
augum að efla hag almennings sem
vill leggja fyrir, t.d. fyrir kaupum á
íbúðarhúsnæði eða til elliára. Sam-
tökin hafa aldrei beitt sér fyrir sér-
hagsmunum af neinu tagi. Stórfelld
hækkun á skatti á fjármagnstekjur
hefur nú leitt til þess að höfuðstóll
sparifjáreigenda rýrnar að teknu til-
liti til verðbólgu og skattheimtu rík-
isins. Samtökin lögðu sig fram um að
afstýra þeim málalokum en barátt-
unni fyrir réttlátri og sanngjarnri
skattheimtu á þessu sviði er hvergi
nærri lokið.
Samtökin hafa beitt sér fyrir mála-
ferlum við bankana vegna misnotk-
unar stærri hluthafa á aðstöðu sinni
gagnvart smærri hluthöfum. Nið-
urstaða þeirra málaferla hefur leitt í
ljós alvarlega misbresti í löggjöf um
vernd smærri hluthafa.
Hagsmunir smærri
hluthafa eru fyrst og
fremst hagsmunir al-
mennings. Þessir hags-
munir almennings felast
meðal annars í að sam-
keppnislöggjöf sé virt
og Samkeppnisstofnun
gegni hlutverki sínu
sem best.
Í þessu ljósi er langt
seilst í grein eftir Jón
Þór Ólafsson, stjórn-
málafræðing, í Morgunblaðinu 28.
júní að halda því fram að störf Gylfa
Magnússonar, efnahags- og við-
skiptaráðherra, í stjórn Samtaka
fjárfesta kasti rýrð á störf hans í
Samkeppniseftirlitinu sem og störf
hans sem ráðherra. Ekkert er fjær
sanni enda hafa Samtök fjárfesta
fyrst og fremst að markmiði að gæta
hagsmuna almennings í fjárhags-
legum málefnum.
Samtök fjárfesta -
samtök í almannaþágu
Eftir Bolla
Héðinsson
Bolli Héðinsson
»… enda hafa Samtök
fjárfesta fyrst og
fremst að markmiði að
gæta hagsmuna al-
mennings í fjárhags-
legum málefnum.
Höfundur er formaður
Samtaka fjárfesta.
Í tilefni af viðtali sem
Ingvi Hrafn Jónsson
átti við Ragnar Árna-
son, prófessor við Há-
skóla Íslands, í júní
2010 um fyrningarleið-
ina sem núverandi rík-
istjórn ætlaði að hefja
1. september á þessu
ári, er nauðsynlegt að
koma fram með nokkr-
ar athugasemdir.
Áður en lengra er haldið er rétt að
benda á að prófessor Ragnar lagði til
þá dauðans dellu, að hætta þorsk-
veiðum árið 2007 í þrjú til fjögur ár til
þess að fá meiri afla síðar. Málið er að
það hefur hvergi í heiminum tekist að
geyma fisk í sjónum til að fá meira
seinna. Samkvæmt Ragnari Árna-
syni prófessor eru bara ókostir við
áætlaða fyrningarleið. Í því sambandi
er rétt að benda á að hann er einn
þeirra fræðimanna hjá HÍ sem eru
hugmyndafræðingar núverandi
gjaldþrota kvótakerfis og hefur haft
atvinnu af því að standa vörð um
kerfið. Fyrir utan kennslu við HÍ hef-
ur Ragnar haft það að aukastarfi af
halda fyrirlestra hér heima og er-
lendis þar sem hann hefur farið með
öfugmæli um hversu vel það hefur
reynst.
Það eru nokkrir þættir sem Ragn-
ar Árnason prófessor ræðir aldrei í
fyrirlestum sínum né gerði hann það í
viðtalinu við Ingva Hrafn sem ann-
aðhvort vegna vanþekkingar sinnar
eða af öðrum hvötum sá ekkert tilefni
til að spyrja Ragnar um eitt eða neitt.
Þetta eru þættir sem eru mjög mik-
ilvægir fyrir almenning í landinu, þó
svo að þeir séu feimnismál hjá núver-
andi handhöfum kvótans sem greiða
Ingva Hrafni fyrir að sjónvarpa
áróðri.
Nú eftir búsáhaldabyltinguna ættu
menn samt að hafa áttað sig á því að
fólkið í landinu mun ekki sætta sig við
að hagsmunir fárra séu teknir fram
yfir heildarhagsmuni og að auðlindir
landsins verði færðar fáum fyrir ekki
neitt. Ragnar hélt því fram að bæði
útgerðarfyrirtækin og þjóðfélagið
myndi verða fyrir miklum skaða ef
fyrningarleiðin yrði farin. Hann hélt
því fram að efnahagur þjóðfélagsins
alls myndi versna því
tekjur til sveitarfélag-
anna minnkuðu. Hann
gaf sér að kvóti myndi
færast frá sveitarfélög-
unum en útskýrði það
ekkert frekar hvernig
það myndi eiga sér stað.
Hann hélt því fram að
útgerðarfélögin myndu
tapa á fyrningu en
gleymdi að minnast á
það að landsmenn
myndu græða þegar
útgerðarmenn greiða fyrir leigu á
sameiginlegri auðlind landsmanna í
ríkissjóð. Ekki greindi Ragnar frá
kostum þess að sveitarfélög sem hafa
misst kvóta gætu rétt sinn hlut og
náð vopnum sínum aftur. Ragnar
gleymdi að tala um mannréttindaálit
Sameinuðu þjóðanna og að það beri
að virða atvinnufrelsi sjómanna.
Hann gleymdi að tala um þá menn
sem eiga núna eða hafa lítinn kvóta
og eru leiguliðar kvótahafa og leigja
af þeim þorsktonnið á 285 kr. Ragnar
minnist aldrei í fyrirlestrum sínum
hér heima eða erlendis á brottkastið
sem fylgt hefur kerfinu frá upphafi
og ekki sá Ingvi Hrafn neina ástæðu
til að spyrja hann út í það í fyrr-
nefndum þætti. Ragnar minntist ekki
á að megnið af arði útgerðarinnar
sem nú er skuldug fer í að greiða eitt-
hvað upp í vexti af a.m.k. 600 millj-
arða skuld greinarinnar við lána-
stofnanir en ljóst er að drjúgur hluti
þess fjár rennur beint úr landi.
Með uppstokkun á kerfinu og hæfi-
legri leigu veiðiheimilda rynnu þær
greiðslur í sameiginlegan sjóð lands-
manna. Í lokin er rétt að spyrja hvort
Háskóli Íslands geri ekki nokkrar
faglegar kröfur til þeirra sem skreyta
sig með nafni Háskóla Íslands?
Að gefnu tilefni
Eftir Grétar
Mar Jónsson
Grétar Mar Jónsson
»Með uppstokkun á
kerfinu og hæfilegri
leigu veiðiheimilda
rynnu þær greiðslur í
sameiginlegan sjóð
landsmanna.
Höfundur er skipstjóri og ritari
Frjálslynda flokksins.