Fréttablaðið - 10.11.2011, Blaðsíða 30

30 10. nóvember 2011 FIMMTUDAGUR
Oreo kex
99 kr
...opið í 20 ár
LÚR - BETRI HVÍLD
HLÍÐASMÁRI 1
201 KÓPAVOGUR
SÍMI 554 6969
FAX 554 3100
WWW.LUR.IS
LUR@LUR.IS
www.lur.is
Úrval rúma, sófa og hvíldarstóla
10:00 – 18:00mánfös
Opið:
lau 11:00 – 16:00
Margir litir í boði – Frábær verð í gangi
Er vernd og varðveisla fornleifa kvöð á samfélaginu eða felast
ónýtt tækifæri í að huga betur að
verðmætum sem felast í minjum?
Flestar þjóðir í kringum okkur
hafa áttað sig á hvílík verðmæti
fornleifar þeirra eru og benda
rannsóknir til að fornleifar og forn
hús, sem er vel haldið við, auki
verðgildi annarra eigna í nær-
umhverfinu.
Menningartengd ferðaþjón-
usta sem beinist fyrst og fremst
að minjum fór á flug víða erlend-
is á tíunda áratug síðustu aldar í
kjölfar aukinnar hnattvæðing-
ar og bættrar upplýsingamiðlun-
ar. Könnun sem gerð var meðal
erlendra ferðamanna fyrir Ferða-
málastofu árið 2010 bendir til að
rúmlega 30% aðspurðra komu til
landsins vegna áhuga á íslenskri
sögu og menningu. Það er í sam-
ræmi við erlendar kannanir sem
benda til þess að yfir 20% ferða-
manna séu að ferðast til að skoða
minjastaði.
Á undanförnum áratugum
hafa yfirvöld víða um heim lagst
í útreikninga og reynt að meta
hagrænt gildi fornleifa út frá
beinum tekjum af minjunum, og
út frá skatttekjum og hagnaði
vegna afleiddra starfa. Þannig
mátu Bretar nýlega tekjur nær-
samfélagsins af varnarvegg
Hadríanusar keisara frá 2. öld
e.Kr. (Hadrian’s Wall) upp á 880
milljónir punda á ársgrundvelli,
eða rúma 160 milljarða ísl. kr. Af
þessu má ráða að fornminjar eru
ekki aðeins áhugaverðar fyrir
fróðleiksþyrsta einstaklinga held-
ur geta þær haft hagræna þýðingu
fyrir samfélagið allt.
Fornleifavernd ríkisins varð til
árið 2001 þegar Alþingi ákvað að
sameina fornleifanefnd og stjórn-
sýsluhlutverk Þjóðminjasafns
Íslands í sérstaka stofnun með
samþykkt laga nr. 107/2001. Haust-
ið 2008 var Fornleifavernd ríkisins
með starfsstöðvar á sjö stöðum á
landinu en aðeins 11 starfsmenn.
Stofnuninni, sem fer með umsýslu
allra fornleifa hérlendis, var ætlað
mjög naumt fjármagn til rekstrar
allt frá upphafi, þannig að hún
hefur ekki enn getað sinnt öllum
sínum lögbundnu hlutverkum. Á
undanförnum árum hefur stofnun-
in þurft að draga seglin enn frek-
ar saman. Þannig varð að segja
upp starfsmanni frá síðustu ára-
mótum og sérfræðingar er gegna
sem samsvarar tveimur stöðugild-
um hafa verið í leyfi allt árið 2011,
svo unnt væri að losa um rekstrar-
fjármagn. Hér er um að ræða rúm-
lega 27% starfsfólksins og er það
nokkuð stór biti hjá fámennri
stofnun. Allir starfa þessir aðilar
á landsbyggðinni þannig að segja
má að minjavarsla hafi verið lögð
niður á stórum hluta landsins,
Austurlandi og Vestfjörðum.
Í þessu sambandi er áhugavert
að skoða fjárlög undanfarinna tíu
ára sem gefa ákveðna sýn á það
fjármagn sem ríkið hefur varið
til náttúru- og minjaverndar á
því tímabili. Um leið kemur fram
nokkuð raunsönn mynd af því
hvernig fjármagni ríkisins er skipt
milli stofnana sem fást við þessa
málaflokka.
Sjá má af myndinni hér að ofan,
þar sem neðri línan sýnir fjár-
magn sem fer til stofnana sem sjá
um fornleifavernd og friðuð hús
en sú efri til stjórnsýslu náttúru,
ótrúlegan mun á fjárveitingum
ríkisins til þessa tveggja mála-
flokka. Staðreyndin er sú að minja-
verndarstofnanir fá að jafnaði um
6-7% af fjármagni sem veitt er til
allra stofnana sem hafa stjórn-
sýsluhlutverk vegna umhverfis-
ins. Fjármagn, sem Alþingi ákveð-
ur, til skilgreindra verkefna innan
málaflokkanna, er hér undan-
skilið, en munurinn á því fjár-
magni er jafn sláandi.
Árið 2012 eru Fornleifavernd
ríkisins ætlaðar 85,2 millj.kr. úr
ríkissjóði til að reka stofnun með
starfsstöðvar á sjö stöðum á land-
inu og til allra þeirra verkefna sem
stofnuninni er ætlað að sinna sam-
kvæmt lögum. Meðal þeirra er við-
hald fornminja, vöktun minja og
minjasvæða, bætt aðgengi á minja-
stöðum, björgunar rannsóknir og
fjöldi annarra verkefna sem fræð-
ast má betur um í þjóðminjalögum
nr. 107/2001.
Afleiðingar þess að ekki fæst
fjármagn til verkefnanna sem
nefnd eru hér á undan eða til forn-
leifaskráningar eru m.a. að ekki
hefur enn reynst unnt að marka
raunhæfa stefnu í fornleifavernd
á Íslandi, sem er nauðsynlegt í
tengslum við skipulagsáætlanir
sveitarfélaga. Þá eru minjar að
skemmast víða um land.
Fornleifar eru verðmæti. Ekki
bara sem hlutlægur arfur sög-
unnar sem okkur ber að varð-
veita fyrir komandi kynslóðir
með hliðsjón af lögum og alþjóð-
legum samþykktum sem Ísland
hefur undirritað, heldur eru þær
einnig hagræn verðmæti sem ber
að sinna af myndugleik og fag-
mennsku. Ekki síst er mikilvægt
að horfa til þýðingar fornminja og
menningarlandslags fyrir ferða-
þjónustuna um allt land. Ljóst
er að ferðaþjónustan er að missa
af tækifærum og íslenska ríkið
er að missa af verðmætum og
skatttekjum með því að láta forn-
leifar landsins sitja á hakanum.
Fornleifavernd er kostur en ekki
kvöð. Hún skapar verðmæti fyrir
íslenskt samfélag ef vel er á hald-
ið.
Ljóst er að ferðaþjónustan er að missa af
tækifærum og íslenska ríkið er að missa
af verðmætum og skatttekjum með því
að láta fornleifar landsins sitja á hakanum. Fornleifa-
vernd er kostur en ekki kvöð.

2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
20
11
TÖLUR ERU Í MILLJÓNUM KRÓNA
■ Minjar
■ Náttúra
Fjármagn til minja og náttúru
Fjármagn sem ríkið veitti til stjórnsýslu minja og náttúru 2002-2011
Fornleifavernd á Íslandi,
kvöð eða kostur?
Fornleifar
Kristín Huld
Sigurðardóttir
forstöðumaður
Fornleifaverndar ríkisins
Opið bréf til stjórnar Náttúru-lækningafélags Íslands.
Náttúrulækningafélag Íslands
(NLFÍ) hélt í október síðastliðnum
33. landsþing sitt og sendi í kjöl-
farið frá sér ályktanir sem meðal
annars var komið á framfæri við
almenning með heilsíðu auglýsingu
í Fréttablaðinu hinn 15. október sl.
Á liðnum áratugum hefur NLFÍ
sett mörg þjóðþrifamál á oddinn
og meðal annars barist fyrir bættri
heilsu almennings með áherslu á
rétt mataræði og fræðslu um skað-
semi áfengis og tóbaks.
Nú bregður hins vegar svo við að
síðasta landsþing félagsins virðist
álíta að erfðabreyttar lífverur séu
það sem helst ógni heilsu manna.
Slík er fyrirferðin sem þær fá í
auglýsingunni, og fer meira pláss
undir yfirlýsingar um erfða-
breyttar lífverur og meinta skað-
semi þeirra en samanlagt um bæði
áfengi og tóbak.
Í umfjöllun um erfðabreyttar
lífverur taka ábyrgðarmenn NLFÍ
djúpt í árinni og segja „Náttúru-
lækningafélag Íslands fordæmir
það ábyrgðarleysi íslenskra stjórn-
valda að heimila útiræktun á erfða-
breyttum lífverum á Íslandi“.
Ítarlega hefur verið rannsakað
hvort erfðabreyttar lífverur og
matvæli skaði heilsu fólks og þar
benda gögn ekki til neinnar sér-
stakrar hættu. Rétt er að benda
NLFÍ á ályktanir í nýlegri skýrslu
á vegum Evrópusambandsins þar
sem sjónum var beint að niður-
stöðum rannsókna á öryggi erfða-
breyttra plantna fyrir umhverfi,
menn og skepnur (http://ec.europa.
eu/research/biosociety/pdf/a_
decade_of_eu-funded_gmo_rese-
arch.pdf). Frá árinu 1982 hefur
sambandið lagt í þessar rannsóknir
rúmar 300 milljónir evra, eða um
48 milljarða króna, og niðurstaðan
er skýr: „Líftæknin sem slík, og
þá einkum erfðabreyttar plöntur,
hefur ekki meiri hættu í för með
sér en t.d. hefðbundnar kynbóta-
aðferðir.“
Við skorum á forsvarsmenn
NLFÍ að gæta ábyrgðar í yfir-
lýsingum sínum. Gera verður þá
kröfu til samtaka eins og NLFÍ
að þau hræði ekki almenning með
staðlausum fullyrðingum. Auð-
velt er að mistúlka og afvegaleiða
niðurstöður vísindarannsókna og
margir sem sjá sér hag í að gera
það varðandi erfðabreyttar líf-
verur. NLFÍ á ekki að taka þátt í
þeim leik.
Eru erfðabreyttar líf-
verur hættulegar fólki?
Erfðabreyttar lífverur
Áslaug Helgadóttir
prófessor, LbhÍ
Eiríkur Steingrímsson
prófessor, HÍ
Jón Hallsteinn Hallsson
dósent, LbhÍ
Kristín Ólafsdóttir
lífefnafræðingur, HÍ
Magnús Jóhannsson
prófessor, HÍ
Magnús Karl Magnússon
prófessor, HÍ
Sigurður Guðmundsson
forseti heilbrigðisvísindasviðs, HÍ