Fréttablaðið - 10.11.2011, Blaðsíða 35

FIMMTUDAGUR 10. nóvember 2011 35
Sögulegur samanburður orkar alltaf tvímælis. Sagan endur-
tekur sig ekki, en hún getur búið
til hliðstæður, þegar dæmafáar
aðstæður þjóða spretta af svipuð-
um toga. Um þetta eru fjölmörg
dæmi. Við Íslendingar erum ekkert
einstætt sögulegt fyrirbæri. Fleiri
þjóðir hafa þurft að glíma við óvænt
og þungbær áföll. Sennilega hefur
engin þjóð í Evrópu orðið fyrir eins
miklu allsherjar sálarlegu áfalli
og upplausn sem þýska þjóðin eftir
fyrri heimsstyrjöldina. Það er ekki
ófróðlegt að fara yfir viðbrögð
þeirra og síðan okkar eftir hrunið.
Þýskaland milli stríða
Þýskaland tapaði fyrri heims-
styrjöldinni. Stór hluti þjóðarinn-
ar hafði stutt þátttöku landsins í
stríðinu í mikilli andlegri brjál-
semi. Endalok stríðsins ollu geðs-
hræringu þjóðarinnar. Keisarinn
flúði og vopnuð átök urðu á götum
úti. Þjóðrembumenn leituðu svik-
aranna sem töpuðu stríðinu og
fundu þá í gyðingum og sósíal-
istum. Tekist var heiftarlega á
um öll þjóðmál, ríkisstjórnir lifðu
skamma hríð og höfðu enga fasta
meirihluta. Innan ríkis stjórnanna
voru átök. Markið hríðféll, verð-
bólga varð stjarnfræðileg og
atvinnuleysi náði áður óþekktum
hæðum.
Allsleysi fólks varð bæði áber-
andi og átakanlegt. Öfgar og
ofstæki fengu byr undir báða
vængi. Þungar stríðsskaðabætur
skerptu átökin. Þjóðin skiptist í
andstæðar fylkingar, þá sem neit-
uðu að borga og sögðu það landráð
að semja og hina sem vildu semja,
sögðu þetta afleiðingu skilyrðis-
lausrar uppgjafar. Aðrir kostir
væru herseta og einangrun með
hafnbanni. Samningar tókust, en
Hitler sagði nei, við borgum ekki.
Tekist var á um „þýsk gildi“ sem
þýddi foringjaræði eða „óþýsk
gildi“, sem var vesturevrópskt
lýðræði.
Endalok þessarar upplausnar
og átaka þekkja allir. Þýska þjóð-
remban sigraði, fáheyrðar ofsókn-
ir gengu í garð, kúgun þjóðfélags-
hópa og geðþótta aftökur hófust,
allt í nafni ástar á landi og þjóð.
Þjóðin einangraðist frá grönnum
sínum, hóf helförina og loks nýtt
heimsstríð. Landið svo lagt í rúst.
Þýska þjóðin hafði tapað aftur.
Ísland eftir hrun
Ísland tapaði fjármálastríðinu 2008.
Þjóðin og ríkisstjórnir tóku heils
hugar þátt í herferðinni. Hér mynd-
aðist allsherjar brjálsemi, eins og
sagt hefur verið. Ofvaxnir bankar
hrundu, stjórnmálin lentu í kreppu
og gjaldmiðill þjóðarinnar hríðféll.
Efnahagur landsins lenti í miklum
ógöngum. Fjölskyldur fóru á vonar-
völ, fyrirtæki lentu unnvörpum
undir hamrinum, skuldir þjóðarinn-
ar hrönnuðust upp. Atvinnuleysið
varð meira en við höfðum kynnst á
lýðveldistímum. Mikil og hatrömm
átök urðu um það hvort okkur bæri
að greiða Icesave-reikninginn, sem
var sá fjárhagsskaði sem hægt var
að gera þjóðina ábyrga fyrir. Rökin
með og móti voru efnislega áþekk
þeim sem færð voru fram í Þýska-
landi. Eins og þar varð neiið ofan á
hér. „Íslensk gildi“ voru endurvakin
og í mótsögn við „evrópsk“.
Hver bar ábyrgð á hruninu? Mikil
átök voru og eru um leiðir út úr
kreppunni, eins og hægt sé að aka
margar upplýstar hraðbrautir burt.
Mest er þó ófriðarbálið um framtíð-
ina. Eigum við að sækja okkur styrk
í samfélagi grannþjóðanna eða vera
áfram ein á báti, „íslensk gildi“ hafi
gefist svo vel. Átök eru einnig innan
stjórnarinnar. Ólafur Ragnar geng-
ur opinberlega í berhögg við stefnu
ríkis stjórnarinnar og sýnir Alþingi
lítilsvirðingu. Völdin skipta meira
máli en verkin. Sjá menn einhvern
skyldleika við Þýskaland á upp-
lausnarárunum? Sigrar þjóð remban
hér einnig?
Átökin um framtíðina
Þótt Ísland og Þýskaland séu ólík
lönd að stærð, legu, sögu og menn-
ingu og samanburður því skældur,
eru margar hliðstæður áþekkar.
Það rýrir þó þennan samanburð að
við höfum ekki klárað dæmið enn.
Við erum ekki komin út úr afleið-
ingum af töpuðu útrásarstríði.
Þjóðverjar völdu þjóðrembu-
leiðina og töpuðu aftur. Við vitum
enn ekki hvor armurinn vinnur
stríðið um fram tíðina, þeir sem
vilja náið samstarf við granna
okkar eða hinir sem vilja standa
einir. Á þeirri niðurstöðu veltur
afar mikið. Við erum heldur engir
eftirbátar Þjóðverja í átökum
átakanna vegna. Það sýndu bæði
Icesave og smánarlegt september-
þing. Við leysum ekki þjóðar-
vandann á þann hátt, frekar en
Þjóðverjar.
Í þessu andstreymi höfum við
þó borið gæfu til að hafa sömu
ríkisstjórnina um nokkurt skeið.
Það eitt er mikilvægt á tímum
upplausnar. Það er ekki endilega
það sama og að hún hafi alltaf
gert rétta hluti á réttum tíma.
Það segir heldur ekkert um innri
veikleika hennar. En það hefur
verið samfella í stjórnar athöfnum,
ekki endilega samræmi eða sam-
kvæmni, heldur samfella. Henni
hefur þrátt fyrir allt tekist að
koma okkur áleiðis til heilbrigð-
ara þjóðlífs. Ekki hlaupið til og
virkjað á handahlaupum, eins og
oft áður, heldur unnið með sígandi
lukku. Það bendir margt til þess
að við munum ná þolanlegri lend-
ingu í efnahagsmálum, þótt enn
sé of margt ógert. En önnur fram-
tíð er óráðin, bæði stjórnskipan
þjóðarinnar sem og tengsl okkar
við Evrópu. Hvort tveggja skipt-
ir sköpum. Því er of snemmt að
segja til um hvort við endum eins
og Þjóðverjar – töpum aftur – eða
komum sterkari til baka.
Sögubrot af þjóðum
Samfélagsmál
Þröstur
Ólafsson
hagfræðingur
Í þessu and-
streymi höfum
við þó borið gæfu til að
hafa sömu ríkisstjórn-
ina um nokkurt skeið.
Það eitt er mikilvægt á
tímum upplausnar.