Morgunblaðið - 19.11.2010, Page 26

26 UMRÆÐAN Stjórnlagaþing
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. NÓVEMBER 2010
Mikilvægustu
mannréttindi sem
mannkyninu hafa
hlotnast eru lýðræðið.
Lýðræði er að hóp-
ur fjölskyldna kýs sér
fulltrúa sem vinna að
því að fullnægja þörf-
um þeim sem mann-
lífið krefst hverju
sinni til að fjölskyldan
geti lifað ham-
ingjuríku lífi. Réttlætið hefur að-
eins uppsprettu í hjarta ein-
staklingsins hvergi annars staðar.
Til að einstaklingurinn þroskist
eðlilega í uppvextinum og fái þá
eðlilegu réttlætiskennd sem hann
þráir að hann hafi verður fjöl-
skyldan að fá þörfum sínum full-
nægt. Þrár og óskir einstaklingsins
innan fjölskyldunnar
verða að baráttumálum
hennar.
Fjölskyldan er
grunneining þjóðfélags-
ins, baráttumál hennar
á að vera baráttumál
þjóðfélagsins. Það er
því augljóst að til að
skapa hamingjusamt
þjóðfélag og fjöl-
skyldur þarf að full-
nægja þessum kröfum,
sem sagt fjölskyldan á
að ráða og stjórna
þjóðfélaginu, allt á að snúast um
hana.
Það er því augljóst mál að rétt-
lætinu verður best fullnægt með
því að fulltrúarnir séu frá litlum
einingum og ekki frá of stórum
svæðum. Fulltrúaeiningarnar hafa
verið kallaðar sveitarfélög (soldið
sveitó) má kalla lýðræðiseiningar.
Fulltrúar sveitarfélaganna koma
síðan saman og mynda héraðs-
stjórnir sem sjá um að fullnægja
þörfum fólksins með sameiginlegum
stöðvum (stofnana) sem til þurfa að
vera til að framkvæma það sem
héraðsstjórnir ákveða. Rekstur
þessara stofnana á að bjóða út
þannig að alltaf sé gætt að því að
taka hagkvæmasta tilboðinu.
Þróun sveitarfélaganna og stofn-
ana þeirra er eitt af því mikilvæg-
asta sem þessi þjóð þarf að takast á
við á næstu árum, og að ná fram
þeim lýðræðisumbótum sem nauð-
synlegar eru.
Í fréttum að undanförnu virðist
gæta mikils misskilnings og van-
kunnáttu um þessi mál, enda er
stefna stjórnvalda og stjórn-
málaflokkanna röng og brýtur gegn
þeim rökum sem ég hef hér rakið.
Lýðræði er mannréttindi
Eftir Árna Björn
Guðjónsson
Árni Björn Guðjónsson
Höfundur er listmálari.
Heiðarleiki er einna
efst á óskalista ís-
lensku þjóðarinnar,
sjálfri henni til handa.
Það er eðlilegt. Þá
þyrfti ekki eins mikið
af boðum og bönnum
og varla að kaupa sér
öryggisbúnað við
heimili sitt eða aðrar
eigur. Einu sinni sváfu
menn oft fyrir ólæst-
um dyrum, ekki síst til sveita. Nú
dettur fáum slíkt í hug. Um merkj-
anlega afturför er því að ræða.
Því miður er ekki hægt að binda
það í stjórnarskrá að
fólk sé heiðarlegt. En
það er hægt að stuðla
að heiðarleika með ým-
iss konar móti, svo sem
að leggja mikla áherslu
á mannréttindi, jöfnuð
og gott uppeldi. Dreng-
skap og góðvild er held-
ur ekki hægt að binda í
stjórnarskrá, en með
góðri fyrirmynd og
heppilegu umhverfi má
auka á þá eiginleika í
fari fólks.
Stjórnarskrá er einskonar grund-
völlur sem þjóðfélag byggir sameig-
inlega tilveru sína á. Við höfum
vissulega stjórnarskrá og margt er
gott um hana að segja. En samt má
bæta hana. Leggja aukna áherslu á
þætti sem stuðla að almennri vellíð-
an og öryggi heima og heiman,
standa dyggan vörð um mannrétt-
indi, jafnrétti og lýðræði. Efnahag
landsmanna má líka bæta með því að
tryggja í stjórnarskrá að auðlindir
okkar til sjávar og sveita, allt frá
fiski upp í hið lífsnauðsynlega vatn,
heitt sem kalt, séu í sameign okkar
allra. Skoðana-, trú- og tjáningar-
frelsi, sem og réttindi minnihluta-
hópa, þarf líka binda fastmælum í
stjórnarskrá.
Ég hef boðið mig fram til að vinna
að endurskoðun stjórnarskrár Ís-
lands. Ef ég næ kjöri mun ég vinna
af heilindum, hlýju og heiðarleika að
ofannefndum markmiðum. Einkenn-
istala mín er 8837.
Óskalisti Íslendinga
Eftir Guðrúnu
Guðlaugsdóttur
Guðrún Guðlaugsdóttir
Höfundur er blaðamaður
og rithöfundur.
Í nýrri stjórnarskrá
ætti mannréttinda-
kaflinn að koma
fremst. Þar ætti að
standa að virðing
mannsins sé órjúf-
anleg og að það sé
æðsta skylda rík-
isvaldsins að tryggja
þessa virðingu hvar
sem er á yfirráða-
svæði Íslands. Síðan
koma ýmis ákvæði um mannréttindi
sem eru nú þegar í stjórnarskránni.
Setja ætti ákvæði um að flóttamenn
njóti hælis á Íslandi en að nánari
ákvæði verði sett í lögum. Setja
ætti grein um að Ís-
land stefni að friði og
að Ísland megi aldrei
taka þátt í árásarstríði.
Forseti Íslands á
fyrst og fremst að vera
sameiningartákn þjóð-
arinnar. Hann á ekki
að framkvæma stjórn-
arathafnir nema í
stjórnarkreppu. Hann
á að staðfesta lög en
hann á ekki að geta
synjað staðfestingar
nema að lögin standist
ekki stjórnarskrá. Í því tilfelli ætti
stjórnlagadómstóll að skera úr.
Stofna ætti stjórnlagadómstól
sem sker úr ágreiningi milli lög-
gjafarvalds, framkvæmdavalds og
dómsvalds. Stjórnlagadómstóllinn
ætti einnig að skera úr um grund-
vallaratriði sem varða mannrétt-
indi.
Í stað málskotsréttar forseta
ætti að kveða á um rétt þjóð-
arinnar til þjóðaratkvæðagreiðslu.
Undirskriftir ákveðins fjölda kjós-
enda t. d. 15% ættu að nægja til að
ná atkvæðagreiðslu fram. Ef þátt-
takan í atkvæðagreiðslunni nær
50% ætti niðurstaðan að vera bind-
andi.
Forsætisráðherra ætti að kjósa
af Alþingi og hann ætti að fá um-
boð til að ákveða rammann um
stefnu ríkisstjórnarinnar. Innan
rammans væru ráðherrar sjálf-
stæðir. Forsætisráðherra ætti að
sjá um samráð ráðherra og tryggja
að ríkisstjórnin talaði einu máli.
Ráðherrar ættu ekki að hafa at-
kvæðisrétt á Alþingi.
Setja þarf í stjórnarskrá ákvæði
um stjórnmálaflokka. Þeir eru mik-
ilvægur hluti lýðræðis og hafa sér-
stakar skyldur hvað varðar lýðræð-
islegt skipulag þeirra og verða að
gera opinbera grein fyrir öllum
fjárreiðum sínum.
Tryggja þarf að skipun dómara
fari eingöngu eftir faglegri hæfni
og reynslu. Við skipun nefnda sem
fjalla um val embættismanna verð-
ur að taka tillit til allra flokka sem
sitja á Alþingi svo að meirihluti hafi
ekki úrslitavald.
Mannréttindakafli í nýrri stjórnarskrá
Eftir Reyni
Vilhjálmsson
Reynir Vilhjálmsson
Höfundur er eðlisfræðingur
og framhaldsskólakennari.
Árið 1874 færði vor
ástsæli arfakóngur
þegnum sínum á Ís-
landi stjórnarskrá sem
að stofni til var sú
sama og hann hafði
gefið þegnum sínum
heima fyrir 1849. Á
þeim tíma sem hin
danska stjórnarskrá
var innleidd var það
viðhorf ríkjandi að
stjórnarskrá væri eins-
konar sáttmáli milli þjóðhöfðingjans
og þegna hans um það hvernig völd-
um yrði deilt. Í dag deilir engin um
það að stjórnarskrá sé einskonar
samningur þjóðar eða yfirlýsing
hennar um það hvernig stjórnskip-
unin skuli vera enda er það í dag
þjóðin sem er stjórnarskrágjafinn en
ekki þjóðhöfðingi. Hins vegar hefur
þjóðin ekki gefið lýð-
veldinu neina stjórn-
arskrá, við erum ennþá
með stjórnarskrá gefna
af útlendum þjóðhöfð-
ingja, stjórnarskrá sem
er sniðin að allt öðru
þjóðfélagi en því sem
við lifum í dag og þetta
hefur svo sem gengið
allt fram til stofn-
anakreppunnar vorið
2004 þegar 26. greinin
svokallaða varð virk.
Synjunarvald forseta
Íslands varð virkt án
þess að nokkur maður skildi upp né
niður. Allt stjórnkerfisbatteríið fór
næstum á hliðina því menn skildu
ekki svo einfaldan hlut sem þann að
þjóðkjörinn forseti er í eðli sínu allt
annað en valdalaus kóngur. Að sumu
leyti má segja það sama um lands-
dómsklúðrið. Þessi tvö tiltölulega
nýju dæmi um stofnanakreppu sýna
glögglega hversu þetta gamla fat
sem stjórnarskráin hefur upp-
haflega verið er orðið gatslitið og
veitir ekki skjól fyrir næðingi nú-
tímaþjóðfélagsins. Hvað gerum við
við gatslitna flík þegar hún er ekki
nothæf lengur og ekki er hægt að
stoppa í hana? Auðvitað göngum við
út í búð og kaupum okkur nýja. Það
er einmitt það sem tilvonandi stjórn-
lagaþingi er ætlað að gera. Margir
vaða í þeirri villu að alþingi sé
stjórnarskrárgjafi, þetta er rangt,
alþingi hefur enga sjálfstæða tilveru.
Alþingi er fulltrúasamkoma þjóð-
arinnar sem kosin er í kjördæmum
landsins. Nú er komið að því að
Stjórnlagaþingið sé kosið í landinu
öllu og mun það hafa lögmæti sem í
raun er hærra en lögmæti alþingis
þar sem fulltrúar þess eru ekki
fulltrúar kjördæma heldur þjóð-
arinnar sem heildar.
Gatslitna flíkin
Eftir Reyni Heiðar
Antonsson
Reynir Heiðar
Antonsson
Höfundur er stúdent frá MA 1968.
Próf í stjórnmálafræði frá háskól-
anum í Grenoble í Frakklandi. Hef
lengst af búið á Akureyri og stundað
ýmsa blaðamennsku og ritstörf.
Á liðnum árum hef
ég ávallt fylgst með
aðalfundi LÍÚ af
nokkurri athygli og þá
fyrst og síðast með því
sem kom fram í ræðu
þáverandi formanns
samtakanna, Krist-
jáns Ragnarssonar. Í
máli sínu fór hann
gjarnan yfir allt svið-
ið, benti á það sem af-
laga hafði farið og hélt
því til haga sem vel hafði tekist og
ámálgaði eitt og annað sem beið í
framtíðinni sem taka þyrfti tillit til.
Í þessari yfirferð sinni sendi hann
þeim sem ekki höfðu staðið sig sem
skyldi gjarnan tóninn sem stundum
sveið undan. Oft voru þessi ummæli
tilefni langrar og ýtarlegrar um-
fjöllunar hjá fjölmiðlunum næstu
mánuðina á eftir þar sem sitt sýnd-
ist hverjum eins og gengur.
Nú er nýafstaðinn síðasti aðal-
fundur LÍÚ og þar hélt, eins og
hefðin gerir ráð fyrir, formaðurinn
ræðu sem hafði að geyma, eins og
ég skil málið, hans sýn á stöðu út-
gerðarinnar um þessar mundir sem
tók greinilega mið af hinu forn-
kveðna að tímarnir breytast og
mennirnir með. Ég átti satt að
segja von á að nýr og ferskur for-
maður samtakanna mundi gera að
umfjöllunarefni hin ýmsu mál sem
koma til með að breytast í næstu
framtíð eins og t.d. hver verða veið-
arfæri framtíðarinnar og hvaða
form orku skipin koma til með að
nota. Hvar er vetnisvæðingin stödd,
mun hún henta fiskiskipum o.s.frv.?
Sé vikið aftur að veiðarfærunum þá
er trollið þeirra afkastamest í dag
en það kom til sögunnar á seinni
hluta nítjándu aldar og byggist enn
á upphaflegu prinsippunum þó að
útfærslan hafi tekið stakkaskiptum
í áranna rás. Spurningin er hvaða
veiðarfæri mun taka við af trollinu,
veiðarfæri sem skrapar ekki botn-
inn og nýtir orkuna betur en trollið
sem er óumdeilanlega mjög orku-
frekt, orkuna sem sífellt verður
dýrari og dýrari.
Bara einn óvinur
Sé aftur á móti tekið mið af efni
ræðunnar þá á útgerðin bara við
einn vanda að etja um þessar mund-
ir, þ.e. núverandi stjórnarvöld og þá
alveg sér í lagi sjávarútvegs-
ráðherrann sem tekið hefur upp á
þeim ósið að gefa ekki útgerðinni
frítt spil hvað varðar rammann sem
stjórnsýslunni ber að marka grein-
inni hverju sinni og það þrátt fyrir
að útgerðin hafi meira að segja
dregið úr veiðum í samræmi við
minnkandi kvóta hverju sinni, þ.e.
farið að lögmætum fyrirmælum. Á
milli línanna má síðan lesa eitthvað í
þessa veruna: Hvað eruð þið að
skipta ykkur af því hvernig við
bröskum með fiskveiðiheimildirnar
okkar á milli? Ykkur kemur það
bara ekkert við vegna þess að það
erum við sem ráðum yfir heimild-
unum núna; höfum nánast allir
keypt þær af félögum okkar sem
fengu þær að vísu á sínum tíma án
endurgjalds og með eftirfarandi
áskilnaði sem við höfum fyrir löngu
gleymt, Guði sé lof. Nytjastofnar á
Íslandsmiðum eru sameign íslensku
þjóðarinnar. „Markmið laga þess-
ara er að stuðla að verndun og hag-
kvæmri nýtingu þeirra og tryggja
með því trausta atvinnu og byggð í
landinu. Úthlutun veiðiheimilda
samkvæmt lögum þessum myndar
ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt
forræði einstakra aðila yfir veiði-
heimildum.“
Nú liggur það fyrir að allt frá
árinu 1991 þegar framsalið var
heimilað án teljandi kvaða þá hefur
útgerðin búið við það
fyrirkomulag sem hún
er nú að sækjast eftir
og telur að sé forsenda
þess að hægt sé að
reka þokkalega ábata-
sama útgerð hér á
landi.
Sporin hræða
En hver er nú nið-
urstaðan eftir tæplega
20 ára umbeðið frelsi
útgerðanna? Já hver er
hún? Hún er nefnilega ekkert stór-
glæsileg. Fyrir liggur að útgerðin
skuldar um þessar mundir um 550
milljarða kr. sem nemur a.m.k. 400-
450 milljörðum umfram eignir í
formi skipa fiskvinnslna og annarra
verðmæta sem tengjast útgerð-
arrekstri. Mismuninn hafa bank-
arnir greinilega lánað út á veiði-
heimildir, þ.e. væntanlegar tekjur
af fiskveiðum. Þegar þessi mynd
blasir við af því kerfi sem útgerðin
sækir nú fast á stjórnvöld um að
verði framlengt, þarf þá einhverjum
að koma á óvart þó að stjórnvöld
gleypi ekki við því bónorði bara si
svona? Nei, það á ekki að koma
nokkrum manni á óvart. Að mínu
mati ber stjórnvöldum að fara vel
ofan í þessi mál því það er alveg
ljóst að óbreytt kerfi fær ekki stað-
ist. Til þess að koma umræðunni um
sjávarútveginn í vitrænan farveg
þarf að fara fram ýtarleg rannsókn
á því hvernig allar þessar skuldir
greinarinnar eru tilkomnar. Í því
sambandi þarf alveg sérstaklega að
skoða hvað búið er að draga mikla
fjármuni út úr greininni á liðnum
árum. Í formi fjárfestinga í óskyld-
um atvinnurekstri. Í formi
greiðslna til þeirra sem hafa verið
að hætta útgerðarrekstri fyrir
veiðiheimildir sem þeir áttu ekki og
hægt er að hirða af þeim fyr-
irvaralaust samanber lagatilvitn-
unina hér að ofan. Margt fleira á að
koma til skoðunar sem ekki verður
hér upptalið en að endingu skora ég
á stjórnvöld að láta rannsókn af
þessu tagi fara fram sem fyrst svo
umræðan um þessi mál geti farið
fram af meiri skynsemi en verið
hefur.
Að fortíð skal
hyggja þegar fram-
tíð skal byggja
Eftir Helga Laxdal
Helgi Laxdal
» Að mínu mati ber
stjórnvöldum að
fara vel ofan í þessi mál
því það er alveg ljóst að
óbreytt kerfi fær ekki
staðist.
Höfundur er vélfræðingur
og fyrrv. yfirvélstjóri.