Morgunblaðið - 14.05.2011, Blaðsíða 33

FRÉTTIR 33Viðskipti | Atvinnulíf
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. MAÍ 2011
FRÉTTASKÝRING
Bjarni Ólafsson
bjarni@mbl.is
Við blasir að frumvarp sjávarútvegs-
ráðherra muni hafa mikil áhrif á
efnahagsreikninga útgerðarfyr-
irtækja og þar með á efnahagsreikn-
inga banka, að sögn Friðriks J. Arn-
grímssonar, framkvæmdastjóra
LÍÚ. „Við erum að láta endurskoð-
endur fara yfir frumvarpið og áhrif
þess, ekki bara á fyrirtækin heldur
einnig á sjávarútveginn í heild sinni
og þjóðfélagið allt, og þangað til
þeirri vinnu er lokið munum við ekki
vita þetta fyrir víst. Af lestri frum-
varpsins blasir hins vegar við að
áhrifin verða mikil.“
Heildarútlán stóru viðskiptabank-
anna þriggja til útgerðarfyrirtækja
nema allt að 268 milljörðum króna,
en mismunandi er eftir bönkum
hvernig þeir flokka lán til fyrirtækja
í sjávarútvegi í ársreikningum sín-
um. Stór hluti þessara lána er með
veð í aflaheimildum, beint eða
óbeint, og verðfall á kvóta mun því
hafa mikil áhrif á bankana.
Í frumvarpinu er gert ráð fyrir
grundvallarbreytingum á fyr-
irkomulagi fiskveiða á Íslandi. Veð-
setning aflaheimilda, bein eða óbein,
verður óheimil og framsal aflaheim-
ilda verður sömuleiðis óheimilt. Þá
verða aflaheimildir veittar til fimm-
tán ára í senn, með möguleika á
framlengingu til átta ára.
Fimmtán ára aðlögunartímabil er
ákveðið í lögunum, þannig að áhrifin
af þessum breytingum koma ekki
strax fram. Þannig mun veðsetning
á aflaheimildum eða skipum með
aflaheimildir, sem stofnað var til fyr-
ir gildistöku laganna, ennþá verða
gild.
Forleiguréttur ríkisins
Hægt verður að endurfjármagna
lán, með veði, að því skilyrði upp-
fylltu að hin nýja skuld sé ekki hærri
en hin eldri. Segir í athugasemdum
með frumvarpinu að höfuðstóll hinn-
ar nýju skuldar jafngildi endur-
greiðsluvirði eldri skuldarinnar á
þeim degi sem veðið er fellt niður, en
ekki upphaflegum höfuðstól eldri
skuldarinnar.
Þá mun verða hægt að framselja
aflaheimildir allt til fiskveiðiársins
2026/2027, en með takmörkunum.
Þannig munu ríki og sveitarfélög
hafa forleigurétt á þeim aflaheimild-
um sem um ræðir og munu annað
hvort greiða „samningsverð eða við-
miðunarverð, skv. reglugerð sem
sjávarútvegs- og landbúnaðarráð-
herra setur í upphafi hvers fiskveiði-
árs, hvort sem lægra reynist“. Þýðir
þetta að ráðherra setur í raun ákveð-
ið þak á kvótaverð á þessu tímabili.
Að lokum verða á næstu árum um
fimmtán prósent aflaheimilda flutt í
sérstakan pott, sem ráðherra og
sveitarfélög munu geta úthlutað úr.
Tekið saman þýðir þetta að hlutur
útgerðarfyrirtækja í aflaheimildum
hvers árs verður um fimmtán pró-
sentum minni en hann er núna, að
viðskipti með aflaheimildir leggjast
nánast af og að erfiðara verður fyrir
útgerðir að afla sér lánsfjár.
Í bókum útgerðarfyrirtækja eru
aflaheimildir færðar til eignar og eru
í flestum tilvikum mjög stór hluti
heildareigna viðkomandi fyrirtækja.
Þegar verslun með aflaheimildir
leggst af verður ekki lengur mark-
aðsverð á aflaheimildum til að miða
við þegar heimildirnar eru færðar í
bækur. Óljóst er hvaða áhrif þetta
mun hafa á efnahagsreikninga sjáv-
arútvegsfyrirtækja, en alls ekki er
útilokað að smærri eða skuldsettari
fyrirtæki verði tæknilega gjaldþrota
af þessari ástæðu einni. Þá gerir veð-
setningarbannið þeim erfiðara fyrir
að endurfjármagna lán, sem veitt
voru með beinu eða óbeinu veði í afla-
heimildum, eins og áður hefur komið
fram.
Umtalsverð áhætta banka
Bankarnir eiga mikið fé undir sjáv-
arútveginum og eru útlán til útgerð-
arfyrirtækja umfangsmikill hluti
efnahagsreikninga bankanna. Mörg
þessara lána eru veitt með beinu eða
óbeinu veði í aflaheimildum og ef veð-
ið lækkar í verði, eins og allt útlit er
fyrir að muni gerast, gætu bankarnir
þurft að breyta því hvernig þessi lán
eru færð í þeirra bækur. Varúðar-
færslur eða hreinar afskriftir gætu
fylgt í kjölfarið. Mikil óvissa ríkir hins
vegar um áhrif kvótafrumvarpsins á
efnahagsreikninga útgerðarfyrir-
tækja og banka. Hvorki Íslandsbanki
né Landsbanki treystu sér til að tjá
sig um þetta efni, þar sem frumvarpið
hefur ekki enn verið birt opinberlega.
Í ársreikningi Landsbankans kem-
ur hins vegar fram að heildaráhætta
vegna útlána til útgerðarfyrirtækja
nemur tæplega 146 milljörðum
króna. Hjá Arion banka nemur heild-
aráhætta vegna útlána til landbúnað-
ar, skógræktar og sjávarútvegs um
54 milljörðum króna og hjá Íslands-
banka nemur heildaráhættan 68
milljörðum. Samanlagt nemur þetta
um 268 milljörðum króna.
Áhrif kvótafrumvarps á banka
og útgerðir verða umtalsverð
 Kvótafrumvarpið gerbreytir kvótakerfinu  Bankarnir eiga mikið undir útgerðarfyrirtækjum
Morgunblaðið/Golli
Útgerð Þær grundvallarbreytingar sem frumvarpið felur í sér munu að öllum líkindum hafa mikil áhrif á það
hvernig aflaheimildir eru færðar til bókar hjá útgerðum og því ráðið því hvort fyrirtæki verði gjaldþrota.
Í ársreikningum eða ársskýrslum allra stóru viðskipta-
bankanna þriggja er að finna umfjöllun um þá áhættu sem
að þeim steðjar vegna breytinga á kvótakerfinu. Í árs-
skýrslu Íslandsbanka er til að mynda vísað í skýrslu Há-
skólans á Akureyri þar sem komist er að þeirri niðurstöðu
að fyrning aflaheimilda á 20 ára tímabili gæti leitt til
gjaldþrota fyrirtækja sem fara nú með samtals um helm-
ing allra aflaheimilda. Slík fyrning gæti því leitt til um-
talsverðs taps fyrir bankann.
Í ársskýrslunni segir að áhrif slíkra breytinga yrðu svo
mikil að ekki sé líklegt að þær kæmust óbreyttar í gegnum
þing, en hins vegar valdi óvissan í kringum hugsanlegar
breytingar á kvótakerfinu skaða og styðji ekki við efna-
hagslegan bata í hagkerfinu.
Í ársskýrslu Arion banka, sem er með minnsta útlánaá-
hættu af bönkunum þremur, er að finna ítarlegastar upp-
lýsingar um veð í aflaheimildum. Þar segir að um fjögur
prósent heildarútlána til viðskiptavina séu háð verði á
kvóta. Þýðir það að bókfært virði útlánanna hjá Arion er
háð kvótaverði. Heildarútlán Arion nema um 451 milljarði
króna og því eru tæplega 20 milljarðar af útlánum bank-
ans undir kvótaverði komnir. Til samanburðar má nefna
að hagnaður bankans í fyrra nam um 12,5 milljörðum
króna.
Landsbankinn er með langmestu útlánaáhættuna tengda
sjávarútvegi og nemur hún um 146 milljörðum króna. Þótt
ekki komi fram í ársreikningi bankans hve stór hluti þess-
ara lána er með beinu eða óbeinu veði í aflaheimildum er
ekki óvarlegt að ætla að um 100 milljarðar hið minnsta
séu háðir verði á aflaheimildum, en það er þó óvíst. Í árs-
reikningi bankans eru orðaðar sömu athugasemdir og hjá
hinum bönkunum tveimur að breytingar á kvótakerfinu
geti haft neikvæðar afleiðingar fyrir Landsbankann.
Í skýrslum og reikningum bankanna er aðeins talað um
afleiðingar af fyrningarleiðinni. Tillögurnar, sem í frum-
varpinu felast, um algert bann við framsali á aflaheim-
ildum og bann við veðsetningu aflaheimilda, geta vart gert
annað en að magna áhrifin sem þó hefðu orðið af fyrning-
arleiðinni einni saman.
Efnahagsreikningur bankanna
Hundruð milljarða
í húfi fyrir
bankana þrjá
Morgunblaðið/Golli
Áhætta Landsbankinn er sá banki sem hefur mesta útlána-
áhættu vegna lána til sjávarútvegsfyrirtækja.
Frumvarp sjávarútvegsráðherra felur í
raun ekki annað í sér en eignaupptöku
og þjóðnýtingu, að sögn Adolfs Guð-
mundssonar, formanns LÍÚ. „Fyr-
irtæki sem hafa lagt í miklar fjárfest-
ingar, bæði til kaupa á aflaheimildum
og einnig til kaupa á skipum, standa
nú frammi fyrir því að þessar fjárfest-
ingar verði lítils virði í framtíðinni.
Verið er að hafa gríðarleg verðmæti
af fyrirtækjum, sem mörg eiga sér
langa sögu, með einu pennastriki.“
Hann er mjög ósáttur við það hvern-
ig að samningu frumvarpsins var stað-
ið „Allt frá því að auðlindagjald var sett á sjávarútveginn
hefur verið talað um það að ná sátt um stjórnun fisk-
veiða í landinu. Sátt hverra er að finna í þessu frum-
varpi?“
Þá segir hann að í frumvarpinu felist svo mikil óvissa
fyrir útgerðarfyrirtæki að ekki verði annað séð en að
fjárfesting til lengri tíma verði ómöguleg. „Útgerðir fá
aflaheimildir úthlutaðar til fimmtán ára í senn og svo er
hugsanlegt að sú úthlutun verði framlengd, en það er
alls ekki gefið. Þetta er ekki nógur tími til að það borgi
sig að kaupa ísfisktogara, svo dæmi sé tekið. Slík fjár-
festing tekur lengri tíma en fimmtán ár að borga sig
upp. Hvernig á fyrirtæki að geta fengið lán til slíkrar
fjárfestingar þegar svo mikil óvissa er um framtíð fyr-
irtækisins?“ spyr Adolf að lokum.
Adolf Guðmundsson
Segir frumvarpið í
raun eignaupptöku
Adolf
Guðmundsson
146
Milljarðar króna sem Landsbankinn
hefur lánað til sjávarútvegs-
fyrirtækja
68
Milljarðar króna sem Íslandsbanki
hefur lánað til sjávarútvegs- og fisk-
vinnslufyrirtækja
54
Milljarðar króna sem Arion banki
hefur lánað til landbúnaðar, skóg-
ræktar og sjávarútvegs
18
Milljarðar hjá Arion sem eru með
beinum hætti háðir kvótaverði
‹ BANKARNIR ›
»