Líf og list - 01.05.1952, Síða 13

LJÓÐ A TRYLLTRI ÖLD
Elías Mar:
LJÓÐ Á TRYLLTRI ÖLD.
Helsrafell, 1951.
Ég býst við, að margur, sem
les Ljóð á trylltri öld eftir Elías
Mar, hristi höfuðið og segi: Ekki
er þetta betra en skilja við aðal-
persónu í skáldsögu sinni liggj-
andi í svaðinu fyrir utan Sjálf-
stæðishúsið (náttúrlega var það
sérstök ókurteisi við húsið, eins
og vinur vor, Jón Reykvíkingur
tók einhvern tíma fram). Ljóðin
bjóða mönnum bókstaflega upp
á það að hrista höfuðið. Öld_
in er tryllt, sem við lifum á, en
það er ekki okkur íslendingum
að kenna. Við höfum aldrei vilj-
að annað en frið, eins og sendi-
herrann okkar í Ameríku, Thór
Thórs, tók fram í ávarpi sínu frá
París fyrir jólin. Hitt er annað
mál, og það er kannski okkur
að kenna, að við dönsum eftir
því hljómfalli, sem fyrir okkur
er leikið. Getum við annað? Og
það er Elíasi Mar að kenna, að
kann kallar kvæði sín Ljóð á
trylltri öld, án þess að honum
takist að lýsa þeim tryllingi eða
réttara sagt, án þess að honum
leyfist það. Engu skáldi mundi
leyfast það, því að það eru
stjórnmál, en ekki skáldskapur.
Önnur skáld, þaulæfð og viður-
kennd ljóðskáld nágrannaland-
anna, sem hafa langað til þess,
leyfist það ekki heldur. Það er
svo komið í okkar undarlega
heimi, að ljóðskáldin fá ekki
lengur að túlka sinn tíðaranda,
þau eru í hnappeldu: Þau
sprikla eins og fiskur á öngli eða
brjótast um eins og hestur í feni
í og með ,,á öldinni" okkar og
leita þar að hálmstráinu til
bjargar. En árangurslaust. Af
hverju? Varla hefur nokkur tími
múlbundið sín skáld, eins og sá,
sem við lifum nú á. Enda er það
tilgangslaust að ráðast á sam-
tímann í heild. Það hljóta að
verða eintóm vindhögg, því að
skáldið getur þar engu um þok-
að. Hve oft heyrum við ekki:
„Fólkið vill frið“. Já, því skyldi
Elías Mar
það ekki vilja frið? Nokkrir
ganga skrefi lengra og þar á
meðal ýmis skáld, hinir einlægu
leitendur að úrlausn vandamál-
anna, og segja, ef „fólkið“ væri
nógu einbeitt, þá yi'ði ekki
framar háð stríð. Þá eru menn
farnir að slá vindhöggin. Það
eru ekki skáldin, ekki fólkið,
sem ræður stríði og friði. Það
eru þeir sem stjórna fólkinu. En
þeim er heldur ekki sjálfrátt.
Ef skáldin eða friðmælendur
fólksins í dag, sætu 1 stjórnar-
sölunum á morgun, þá myndu
þeir stuðla jafnmikið að stríði
og þeir, sem nú eru ábyrgir fyr-
ir hinum uggvænlegu horfum í
heimsmálunum. Enginn mundi
trúa þessu upp á sjálfan sig, en
eigi að síður mundi það hrapa-
lega ásannast, því að engi ein-
stakur er lengur orðinn frjáls
gerða sinna. í þessu liggur hin
þrotlausa leit einstaklingsins að
lausn, sem ekki er til. í þessu
liggur tilgangsleysi ádeilunnar
á samtímann. Út frá þessum for_
sendum má afsaka atómskáldin
fyrir að draga sig út úr sam-
tímanum og fara í stað þess að
keppa við Einstein með því að
leita að áður óþekktum eindum
í tilverunni, enda þótt sá sé
munurinn á þeim og Eirístein, að
hann vissi að hverju hann
keppti, en þau ekki.
Að vísu sagði ég ósatt um, að
lausn væri ekki til. En enginn
einn veit, hver hún er eða getur
vitað. Svo að það kemur leitend-
um að jafnlitlu haldi. Nú fara
ef til vill ýmsir að halda, að
þetta séu drög að tilvonandi
jómfrúræðu á þingi. S.Þ. en ekki
ritdómur um ljóðabók Elíasar
Marar (Svo!). Það er misskiln-
ingur. Þetta er ritdómur um þá
sömu bók. Þefta eru forsendur
hennar. Elías er einn þeirra
fanga, sem ganga þrotlaust í
hring innan við fangamúrinn í
leit að skarði í vegg, sem hvergi
fyrirfinnst. En hann er einn
þeirra, sem gefst ekki upp.
Táknrænar eru fyrirsagnir hans.
Bókin heitir Ljóð á trylltri
öld. Henni er skipt í þrjá kafla,
sem heita: Brot úr stökkum
steini, Yið hrafntinnuskyggnan
flöt (því ekki skyggðan?) og
Himinsýn. Þetta eru herfilegar
LIF og LIST
13