Líf og list - 01.05.1952, Blaðsíða 7

þessa þrá. Var þessu þannig farið, að hér fann
maður bitrar andstæður tímans tjáðar gleggra
og hnitmiðaðra en hjá nokkrum höfundi fram til
þessa? Hér les maður um friðsamlega veiðiför
fram með blátæru fljóti, í margra mílna fjarlægð
frá skarkala og grályndi og mannvonzku heims-
ins. Svo flettir maður blaðinu og rekst á mjög
stutta frásögn allt annars eðlis. Til dæmis um
þetta:
Þeir skutu ráðherrana sex klukkan hálf sjö um
morguninn upp við spitalavegginn. Það var Vatns-
pollur í spítalaportinu. Rök visnuð laufblöð lágu
á steinflísunum í spítalaportinu. Það rigndi firnin
öll. Allir gluggahlerarnir á spítalanum voru spengd-
ir aftur. Einn ráðherranna var haldinn af tauga-
veiki. Tveir stríðsmenn báru hann niður þrepin út
i rigninguna. Þeir reyndu að reisa hann upp við
vegginn, en hann settist ofan í forarpoll. Hinir fimm
áttu fullt í fangi með að standa kyrrir upp við vegg-
inn. Að lokum sagði liðsforinginn við hermennina,
að ekki dygði lengur að láta hann standa. Þegar
þeir hófu fyrstu skothríðina, sat hann í vatninu með
höfuðið í kjöltu sinni.
Stíllinn eins og bergvatn.
En það voru ekki einungis þessar andstæður.
Það var eitthvað í stílnum, eitthvað í andardrætti
stílsins, eitthvað í orðavalinu, eitthvað, sem mað-
ur hafði lengi beðið eftir án þess að vita það, og
hér fann maður það allt í einu. Ótrúlega einföld
orð, næstum alltaf af engilsaxneskum uppruna.
Rólegur andardráttur, tempruð (hemluð) rödd,
einkum og sér í lagi þegar það, sem sagt var frá,
var heiftúðugt ðg hryllilegt, já, einmitt þá. Þessi
stíll var í sjálfu sér eins og tært uppsprettuvatn,
þegar það rennur eftir farvegi með marglitum
steinum í botninum. Það, sem var lýst, gat verið
hrátt og skepnulegt. En stíllinn var hreinn.
Leyndardómur stílsins:
Hefur Hemingway lesið íslendingasögumar?
Mér heppnaðist ekki að komast að leyndar-
dómnum í stíl Hemingways í þetta skipti. Ég
þekki hann ekki enn í dag. Skorir bókmennta-
rýna í ýmsum löndum hafa spreytt sig á þessari
þraut; eniginn hefur ráðið fram úr þeirri þraut
enn. Ein ástæðan fyrir því er að líkindum sú,
að stíll Hemingways, sem virðist í fljótu bragði
vei’a svo einfaldur og óbrotinn, er árangur af
mjög flókinni ,og margslunginni þróunaraðferð.
En smám saman hefur sumt orðið ljósara.
Við getum upp að vissu marki greint milli
formsaðferðar og lífs — þ. e. a. s. innri spennu
og aflvaka — í verkum Hemingways eins og ann-
arra mikilla rithöfunda.
Aðferðin skýrir sig að vissu leyti sjálf. Um líf-
ið — eðlishvötina, tilfinninguna og kraftinn — er
öðru máli að gegna. Þar verður alltaf eitthvað
óskýrt eftir skilið — jafnvel fyrir Hemingway
sjálfum; ella myndu verk hans ekki vera eins
misgóð og raun ber vitni.
Lítum fyrst á aðferðina. Og þá vaknar sú
spurning:
HEFUR HEMINGWAY LESIÐ FORNSÖG-
URNAR ÍSLENZKU?
Sjálfur hefur hann að því er ég bezt veit aldrei
HEMINGWAY er orðinn
tíðförull Ræðinffur á fjörum
Lífs og listar (eins konar
persona srata), tímaritið
hefir tvisvar birt sösur eftir
hann: MORÐINGJARNIR
(með kynninsarstúf um höf.)
í októberhefti fyrsta ársanss
os ALPALJÓÐ í október-
hefti síðasta ársanss. En
hann er einn þeirra sárafáu
höfunda, sem erfitt er að
tæma og' fá leið á. Þess
vesna stóðst ég ekki freist-
inguna, er ég nýlega rakst á
þessa grein Sigurd Hoels í
norska tímaritinu VINDUET
'og flýtti mér að skila henni
til lesenda Lífs og listar.
Greinin skírskotar ekki einungis til margvíslegra vanda-
mála á skáldsagnalist almennt, heldur er hún sannfær-
andi hvatning til allra um að kynna sér náið verk þessa
eldguðs í heimi nútímaskáldsagnaritunar.
Nokkur skáldverk Hemingways hafa verið þýdd á
íslenzku: Halldór Kiljan Laxness snaraði „VOPNIN
KVÖDD“ (A Farewell to Arms) og skrifaði inngangsorð
um höfundinn með bókinni; Karl ísfeld liefir spreytt
sig á tveim bókum: THE SUN ALSO RISES (Og sólin
rennur upp) — og TO HAVE AND HAVE NOT, sem
ísfeld fann sig knúinn til að skíra upp og kalla því hinu
furðulega reyfaraheiti, EINN GEGN ÖLLUM; og níi síð-
ast er komin út á vegum Helgafells stórverkið FOR
WHOM THE BELL TOLLS, sem Stefán Bjarman (þýð-
andi „Þrúgur reiðinnar" eftir Steinbeck) íslenzkaði eink-
ar smekklega og liðlega. HVERJUM KLUKKAN GLYM-
UR (útg. varð á að skíra bókina Klukkan kallar) hefur
Laxness kallað eitt ægifegursta skáldverk, sem til er í
skáldsagnabókmenntum nýrri tíma — og víst er um það,
að koma þeirrar bókar á íslenzku var tímabærari en
allar bókmenntakomur á íslandi síðastliðið ár. —
RITSTJ.
LÍF og LIST
7