Birtingur - 01.04.1955, Blaðsíða 46

Nýtt
blómaskeið íslenzkra
ættjarðarljóða
SVO FRJÁLS VERTU MÓÐIR. Nokkur
œttjarðarljóð 1944—!954- Kristinn E. And-
résson valdi kvœðin. Mál og menning.
Fámenn þjóð sem býr í stóru og harðbýlu landi hlýt-
ur að standa í nánari tcngslum við land sitt og sögu en
stórþjóðir þéttbýlli landa. Víðáttur íslenzkra óbyggða
vekja þá kennd að ferðalangurinn sé einn með landi sínu.
Lífið í fámennum byggðarlögum í fjörðum og dölum
skýrir fyrir lrverjum einstökum þátt hans í lífsbaráttu
samfélagsins og hvessir ábyrgðartilfinninguna. Hvcr ein-
staklingur, sem á annað borð er gæddur nokkru næmi
fyrir sögulegu og lífrænu samhengi, verður sér þcss með-
vitandi að hann, einmitt hann, er til þess kjörinn að
gæta dýrra fjársjóða, sérstæðrar þjóðmcnningar, ómetan-
legrar bókmenntaarfleifðar, göfugrar tungu og þess stolts
sem er líftaug smáþjóðar og felst í svarinu fræga sem
heimsvaldi miðaldanna var goldið: „Heyra má eg erki-
biskups boðskap en ráðinn er eg í að halda hann að
engu“.
Sú margþætta kennd sem nefnd er ættjarðarást fær
sígilda og varanlega mynd í ættjarðarljóðum skáldanna.
Þau voru snar þáttur í sjálfstæðisbaráttu íslenzku þjóð-
arinnar á síðustu öld og fyrstu áratugum þessarar ald-
ar. Eftir að fullveldið var fengið og sjálfstæði framund-
an á næsta leiti fór að bera á hrörnunarmerkjum í þess-
ari ljóðagerð. í stað eldmóðs kom stundum innantóm
skrúðmælgi.
Einmitt þegar öllum mátti vera ljóst að ættjarðarljóð-
in íslenzku stóðu á vegamótum dró válegar blikur á loft.
Ungt og upprennandi heimsveldi, sem síðasta áratug-
inn hefir fært áhrifasvæði sitt örar út en dæmi eru til í
sögunni, fékk augastað á íslandi fyrir útvarðstöð til
sóknar og varnar gegn hugsanlegum óvinum. Erind-
rekum handan um haf tókst að koma svo máli sínu
við íslcnzka valdamenn að á tíu ára afmæli endurreisnar
sjálfstæðs lýðveldis situr erlendur her í landi og hern-
aðarmannvirki rísa á hverju landshorni.
Þá birtist þessi bók. Þar eru saman komin á einn stað
44
ættjarðarljóð frá þessum örlagaríka áratugi eftir allflest
listfengustu skáld sem nú eru uppi á íslandi. Aðsteðj-
andi háski hefir blásið nýju lífi í hina gömlu ljóðagrein.
Bókin ber það með sér að hún er orðin til á umbrota-
tímum í íslenzkri ljóðagerð. Háttbundin ljóð og hátt-
laus, fornir hættir og nýstárlegir skiptast á á síðum henn-
ar. En þessi fjölbreytni gerir hana ekki ósamfellda, öðru
nær. Margbreytileiki formsins undirstrikar einmitt hið
sameiginlega yrkisefni, dýpkar og skýrir mynd litillar
þjóðar sem berst fyrir tilveru sinni í viðsjárverðum hcimi.
Það er skemmst frá að segja, að þetta safn er órækur
vottur um nýtt blómaskeið íslenzkra ættjarðarljóða. Sú
fagun Ijoðmálsins, hnitmiðun og samþjöppun sem fram-
sækin skáld síðustu áratuga hafa tamið sér ber hér
ríkulegan ávöxt. Hér eftir ætti að þagna sá leiði sónn,
að íslenzk skáld um miðja tuttugustu öld hafi gerzt
föðurverrungar með því að ryðja nýjar brautir í ljóða-
gerð. Það hafa skáld gert á öllum tímum. Auðvitað
gefast tilraunir misjafnlega og ekkert skáld yrkir ein-
tóm snilldarverk en hvert skáld og hvert tímabil ber
að dæma eftir því bezta sem það hefir að bjóða. Þetta
eru svo sjálfsagðir hlutir að ekki ætti að þurfa að taka
þá fram, en því miður sanna dæmin annað.
Land þjóð og tunga, þrenning sönn og ein,
segir Snorri Hjartarson í einu kvæði sínu og tjáir þann-
ig kjarnann í því viðhorfi, sem þessi ættjarðarljóð eru
af sprottin. ísland, íslendingar og íslenzk menning eru
skáldunum það sem heilög þrenning er hinum trúaða.
Hrikafegurð íslenzkrar náttúru,
mikil forlög smárrar þjóðar,
sem landið byggir og menning hennar, vígð friði en frá-
bitin ofbcldi, renna saman í máttuga heild. ÖIlu þessu
ógnar hin erlenda herseta. Herskapurinn flekkar íslenzka
náttúru:
Ó bliknandi lyng undir banvænum skotreykjarsvælum!
Ó brekkusóley sem kremst undir járnbentum hælum!