Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1986, Qupperneq 147

Færeyska sérhljóðakerfið 145
Nú má skjóta því inn að það er ekki einungis í færeysku sem talið
hefur verið að stafsetning, sem er í litlu samræmi við framburðinn,
endurspegli baklægar gerðir. Þetta er m. a. tilfellið í ensku.12 Um
það segir Sampson (1980:203) að með þessu sé ofmetin þekking al-
mennings á málinu. Og hann bætir við:
Those of us who become professional linguists tend to have the
kind of abilities which make one a good speller in childhood,
so that it is possible for us to delude ourselves into thinking
that traditional English orthography is in some sense ‘psycho-
logically natural’; but one must surely lead a sheltered life not
to realize, by witnessing the struggles of intelligent but less
‘language-minded’ people with the system, that this idea is a
deiusion?
Tað getur tæplega talist oftúlkun á orðum Andersons að hann
gefi í skyn að færeysk stafsetning sé í nokkru samræmi við þá gerð
málsins sem í huganum er geymd. Jafnvel að þar sé að finna skýr-
inguna á áhugaleysi almennings á breytingum. En hvernig á að
skýra þann vanda sem mætir mönnum þegar þeir eiga að læra þessa
stafsetningu?
Svar reglumálfræðinnar við þessari spurningu er eitthvað á þá
leið að um sé að ræða ómeðvitaða málkunnáttu sem sé óaðgengileg
málnotendum. Þetta er þó auðvitað eingöngu tilgáta sett fram til að
bjarga þeirri tilgátu að baklægu gerðirnar séu í samræmi við staf-
setninguna. Hvað sem því líður — ef málfræðinám, þar með talið
stafsetningarnám, gengur út á að gera ómeðvitaða málkunnáttu
meðvitaða hljóta erfiðleikar sumra að stafa af því að þeim er af ein-
hverjum óþekktum ástæðum bannaður aðgangur að sínum baklægu
gerðum. Yfirborðsmyndin, hvernig sem hún er fengin, sýnist ætíð
vera nærtækust. Menn reyna að „herma eftir“ henni þegar þeir
hafa tileinkað sér samsvörun hljóða og bókstafa.
Það má hugsa sér ferlið eitthvað á þessa leið. Þegar færeyskt
12 Sjá Chomsky & Halle (1968:49) og gagnrýni Sampsons (1970:619-623). Utan
dagskrár má geta þess að greining Eiríks Rögnvaldssonar (1984) á íslensku hljóð-
kerfi er í verulegu samræmi við stafsetninguna. Munurinn á framburði og stafsetn-
ingu er þó ekki nándar nærri eins mikill í íslensku og færeysku eða ensku. Þó þarf
t. d. fimm reglur til að leiða út lenii (1984:67-68) og Eiríkur tekur fram að tilvera
sumra þeirra sé hæpin. Mér þykir þó trúlegt að öðruvísi greining sem einfaldaði
þessa útleiðslu flækti í staðinn aðrar.