Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1999, Síða 56

54 Jón G. Friðjónsson
Tafla 3: Aldursdreifing nokkurra afbrigða orðasambanda með stofn-
orðinu mót
íslhóm HómGreg Leif 18-86 Troj Hb ívens s Reyk I JMPÍsl
sl2 fl3 f 14 ml5 fl6 sl7
á mót 25 8 0 0 0 2
á móti 11 0 0 1 23 27
í mót 1 0 4 5 2 0
í móti 0 0 16 21 12 6
móti 0 0 5 1 2 4
að móti 12 0 0 0 0 0
Tafla 3 er þeim takmörkunum háð að kanna þyrfti fleiri texta til þess
að fá óyggjandi mynd af aldursdreifingu ólíkra mynda en hún ætti þó
að gefa allgóða vísbendingu. I elsta máli eru myndimar á mót og á
móti/að móti algengastar en á 14.-15. öld leysir afbrigðið í móti þær
af hólmi. í Ólafs sögu Tryggvasonar (ÓTOdd (1250-1275)) er myndin í
móti langalgengust en einnig finnast þar myndimar í mót og móti en
hins vegar hvorki á mót né á móti. Svipaða sögu er að segja af Helgi-
sögu Ólafs helga (ÓHLeg (1225-1250)), þar er einungis að finna mynd-
imar í mót (sjaldan) og í móti. Frá og með 16. öld verður síðan mynd-
in á móti aftur algengust. Styttri myndin á mót er algeng í elsta máli,
ýmist með vísun til hreyfingar (ganga á mót e-m) eða kyrrstöðu
(standa á mót e-m), en í síðari alda máli eru myndirnar á mót og í mót
sjaldgæfar.
4.2 Breytingarnar á/í mót > mót og á/í móti > móti
I kafla 3.7 vom rakin dæmi um breytinguna á/ímót > mót og eru elstu
dæmi frá miðri 14. öld. í kafla 3.8 var með sama hætti sýnt að elstu
dæmi um breytinguna á/ímóti > móti em frá fyrri hluta 13. aldar. Eins
og fram kom í kafla 4.1 féllu orðasamböndin á/í mót og á/í móti sam-
an þegar í elsta máli eftir að inntaksorðið mót var orðið að hlutverks-
orði. Næsta skref var síðan það að inntaksorðin mót og móti tóku ein
sér við hlutverki orðasambandanna á/í mót og á/í móti. Notkun orð-
myndanna mót og móti sem forsetninga á því rætur að rekja til brott-
falls forsetninganna á/í (< á/í mót; á/í móti). Orðmyndirnar mót/móti