Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1999, Page 75

Skynjun hljóðlengdar og aðblásturs íslensku II 73
nauðsynlegt sé að skoða hvort tveggja samtímis, lengd sérhljóðs og
lengd samhljóðs. Sé það gert kemur í ljós að ekki er svo ýkja mikill
munur á niðurstöðum fyrrgreindra rannsókna og nánar tiltekið hélt ég
því fram að niðurstöður Magnúsar annars vegar og Þorsteins og félaga
hins vegar skæru sig í raun ekki frá öðrum rannsóknum sem bentu til
þess að hlutfall sérhljóðslengdar af rímlengd, V/(V+C), skipti mestu
fyrir hljóðlengd í íslensku (sjá mynd 3 í fyrri grein minni).3
Frá sjónarmiði hlustandans leysir slíkt hlutfall ákveðinn vanda sem
hann stendur annars frammi fyrir sem er sá að raunlengd málhljóða er
fjarri því að vera fastákveðin — eins og reyndar Sveinn Bergsveins-
son (1941) benti á fyrir mörgum árum. Þetta kemur greinilega fram á
tnynd 1 sem sýnir nýlegar mælingar (Jörgen Pind 1999b) á lengd sér-
hljóðsins [a] í orðunum saki og saggi. Þessi orð voru lesin í setn-
ingarramma, Ég les orðið__________núna. Alls vor málhafar sex, þrjár
konur og þrír karlar, allir nemendur við Háskóla íslands. í fyrra orð-
inu er [a] hljóðkerfislega langt en hljóðkerfislega stutt í hinu síðara.
Nú hefði mátt vænta þess að raunlengd sérhljóðsins í fyrra orðinu væri
ætíð meiri en í síðara orðinu, þ.e. að hljóðkerfislega langt sérhljóð
mælist ætíð lengra en hljóðkerfislega stutt sérhljóð. En svo er ekki
eins og kemur í ljós á efri hluta myndar 1. Þar sést að skörun er milli
raunlengdar langra sérhljóða (sem sýndar eru með gráum súlum) og
stuttra (sem auðkenndar eru með svörtum súlum). Sérhljóð sem er
110-120 ms gæti annaðhvort verið stutt sérhljóð eða langt. Aí rnynd-
inni má reyndar einnig ráða að sérhljóð sem er styttra en 80 ms eða
svo er nánast örugglega stutt sérhljóð og sérhljóð sem er lengra en 160
ms er nánast örugglega langt sérhljóð. En sú vitneskja getur tæpast
dugað hlustanda sem undantekningarlítið heyrir „rétt“ sérhljóð. Hann
getur ekki treyst á einhverja meðaltalslengd við ákvörðun skynmarka
langra og stuttra hljóða heldur verður hann hverju sinni að skynja rétta
lengd.4
Bókstafirnir V og C eru notaðir um sérhljóð og samhljóð í þessari grein eins og
alsiða er í hljóðfræði.
Orðið skywnörk er í þessari grein notað sem þýðing á ensku orðunum phoneme
boundary, enda einskorðast efni greinarinnar við málhljóðaskynjun. Skynmörkin lýsa
Því hvar skynjun málhljóðs breytist, til dærnis úr stuttu sérhljóði í langt eða úr ófrá-
blásnu lokhljóði í fráblásið. Hér er urn að ræða breytingar sem verða á skynjun við