Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1999, Side 81

Skynjun hljóðlengdar og aðblásturs íslensku II 79
1-4 Líkan afskynjun hljóðlengdar og aðblásturs
Þetta er sú mynd sem dregin var upp af skynjun hljóðlengdar og að-
blásturs í íslensku í grein minni í íslensku máli árið 1993.1 þeirri grein
var sett upp sérstakt lrkan um skynjun hljóðlengdar og aðblásturs
(mynd 3). Samkvæmt því lrkani á skynjun umræddra hljóðkenna sér
stað í tveim þrepum. í fyrra þrepinu eru reiknuð þau hlutföll sem fylgja
viðkomandi áreitisföstum, V/(V+C) þegar um hljóðlengd er að ræða
en h/Vh þegar um skynjun aðblásturs er að tefla. Ef þessi hlutföll eru
fjarri skynmörkum (utan svonefnds „óvissubils“ á skyngrafi) er skynj-
un bein og milliliðalaus. Ef hlutföllin liggja nálægt skynmörkum, inn-
an óvissubils, kemur annað þrep við sögu sem er í ætt hinna virku
skynkenninga þar sem opnast möguleikar fyrir hlustendur að taka til-
lit til umhverfis málhljóðanna. Megináherslan í þessu líkani er hins
vegar lögð á þátt áreitisfasta í skynjun málhljóða.
2. Hljóðgildi og lengd sérhljóða
2./ Hljóðgildi sérhljóða og skynjun sérhljóðslengdar
í því líkani af skynjun hljóðlengdar sem fjallað var um að framan er
gengið út frá því að skynjun hljóðlengdar ákvarðist einvörðungu af
raunlengd málhljóðanna. Þótt það sé vafalítið meginreglan hafa nýrri
rannsóknir leitt í ljós að það er nokkur einföldun.
Munur á hljóðgildi ólíkra sérhljóða kemur fram í ólíku formenda-
utynstri þeirra en formendur stafa af samhljómun í talfærum sem
valda því að ólík tíðnisvið hljóta breytilega mögnun og deyfingu allt
eftir lögun talfæra hverju sinni (Jörgen Pind 1997, Stevens 1999). Sér-
hljóð eru rödduð hljóð og eru sveiflur raddbanda tóngjafi þeirra.
Raddbandatónninn er bilkvæm hljóðbylgja með grunntón kringum
100 Hz hjá körlum en um 200 Hz hjá konum. Auk grunntónsins eru í
raddbandabylgjunni fjöldi yfirtóna en tíðni þeirra er heilt margfeldi af
tíðni grunntónsins (nálægt 200, 300, 400, ... Hz ef um karlmannsrödd
er að ræða). Styrkur þessara yfirtóna fer lækkandi eftir því sem tíðni
þeirra hækkar (oft um 12 dB fyrir hverja áttund sem tíðnin hækkar).
hJeð nokkurri einföldun má halda því fram að þessi grunntónn sé sá
sami í öllum sérhljóðum. Samt heyrum við vitaskuld auðveldlega mun
á ólíkum sérhljóðum. Ástæða þess er sú að breytileg lögun talfæra