Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1999, Síða 85

Skynjun hljóðlengdar og aðblásturs íslensku II 83
um eru skyngröfin regluleg, hlustendur heyra orðið mann í þeim til-
vikum þegar sérhljóðin eru styst en skynjunin breytist síðan og verð-
ur man eftir því sem sérhljóðin lengjast. í öllum tilvikum eru jaðar-
áreitin, áreitin með stystu eða lengstu sérhljóðin, trúverðug dæmi um
orð með stuttu eða löngu sérhljóði. Nokkur munur er á því hvar skyn-
mörk langra og stuttra sérhljóða liggja en það verður að teljast eðlilegt
þegar þess er gætt að áreitin voru öll gerð með því að meðhöndla nátt-
úrulegt tal. í því tilviki er ekki hægt að hafa stjóm á öllum þeim þátt-
um sem koma við sögu í talskynjun eins og ef áreitin hefðu verið gerð
í talgervli. En það er aukaatriði í þessu sambandi.
Allt önnur mynd blasir við þegar hugað er að niðurstöðum fyrir
orðin þar sem áherslusérhljóðið var [e]. Þar spanna kúrfumar ekki bil-
ið frá stuttu að löngu hljóði. Hlustendur heyra áreitin sem mynduð
voru úr orðinu men ógjaman sem orðið menn jafnvel þótt búið sé að
stytta sérhljóðið verulega og lengja samhljóðið. Sama á við um orðið
menn. Það heyra hlustendur illa sem orðið men þótt svo [e]-ið hafi
verið lengt til muna og eftirfarandi [n] stytt að sama skapi. Ástæða
þessa er sú að hljóðróf [e]-hljóðsins virðist vera sterkara kenni um
hljóðkerfislengd en raunlengd hljóðsins.
Þessi rannsókn sýnir því svo ekki verður um villst að hljóðgildi
sérhljóðs getur haft veruleg áhrif á það hvernig lengd þess er skynjuð
°g getur jafnvel verið sterkara hljóðkenni lengdar en raunlengdin.
Ekki var gert ráð fyrir neinum slíkum möguleika í því líkani sem sett
var fram áður (Jörgen Pind 1993) og er það því augljóslega of tak-
markað að þessu leyti.
2.2 Hljóðgildi og raunlengd sérhljóða
Sú rannsókn sem síðast var gerð að umtalsefni sýnir að hljóðkenni
hljóðlengdar í íslensku eru að minnsta kosti tvö: annað þeirra ræðst af
raunlengd hljóða en hitt af hljóðrófi sérhljóðsins. Fyrra hljóðkennið er
algilt í þeim skilningi að það á væntanlega við um öll sérhljóð. Löng
sérhljóð em að jafnaði lengri en stutt sérhljóð. Seinna hljóðkennið á
hins vegar væntanlega aðeins við um sum sérhljóð, þau sem eru veru-
tega ólík að hljóðgildi eftir því hvort þau em stutt eða löng.
Það er alkunna að tal sama einstaklings getur ýmist verið frekar
óskýrt eða afar skýrt eftir því við hvaða aðstæður er talað og slíkt er