Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1999, Side 99

Skynjun liljóðlengdar og aðhlásturs íslensku II 97
bærileg lenging afröddunartíma hins vegar minni áhrif. Þetta má ein-
nig sjá á því að þegar afröddunartími hefur náð hámarkslengd (72
ms) er raddaði hluti sérhljóðsins í fyrstu áreitaröðinni orðinn 132 -
72 = 60 ms að lengd. Það er 60/176 eða 0,34 af heildarlengd rímsins
sem er dæmigert fyrir stutt sérhljóð. í áreitaröðinni með lengsta sér-
hljóðið er raddaði hluti sérhljóðsins 232 - 72 = 160 ms að lengd. í
því tilviki er heildarrímlengdin 308 ms. Raddaði hlutinn er hér 0,51
af heildarrímlengdinni og er sérhljóðið þá mitt á milli þess að vera
hljóðkerfislega langt eða stutt. Þar sem hlutfall sérhljóðslengdar af
rímlengd skiptir mestu fyrir skynjun hljóðlengdar í íslensku er ekki
að undra að hlustendum skuli veitast erfiðara að skynja aðblástur í
þessum atkvæðum: Lengd sérhljóðsins kemur í veg fyrir að hlustend-
ur heyri aðblástur með sama ótvíræða hætti og í fyrstu áreitaröðinni.
Af þessu má draga þá ályktun að það sé fyrst og fremst hin skynjaða
sérhljóðslengd sem veldur þeim mun sem fram kemur á mynd 8.
Lengd sérhljóðs hefur ekki teljandi áhrif á skynjun fráblásturs í ís-
lensku og sá munur sem fram kemur er þess eðlis að nærtækast er lík-
lega að skýra hann með sama hætti og erlendir fræðimenn hafa gert,
sem fundið hafa sams konar áhrif sérhljóðslengdar á skynjun aðrödd-
unartíma í ensku, þ.e. sem áhrif þess að hlustandinn tekur að ein-
hverju leyti mið af talhraða. Skyngröfin færast því að lengri aðrödd-
unartíma eftir því sem hægir á tali (og sérhljóðið lengist). Lenging
sérhljóðs á undan aðblæstri verður einnig til að flytja til skyngröf en
nú er tilfærslan langtum meiri en þegar um fráblástur er að tefla.
Ástæða þess er sú að hljóðkerfislengd hefur áhrif á skynjun aðblást-
urs. Aðblástur fer aðeins á eftir stuttu sérhljóði í íslensku. Ef sérhljóð-
ið heyrist vera langt þarf verulega langan afröddunartíma til að hlust-
andi sættist á að þar fari orð með aðblæstri.
Ef þessi tilgáta er rétt leiðir af henni athyglisverða forspá. Lesandi
uiinnist e.t.v. þess sem fyrr segir að bæði raunlengd sérhljóðs og
hljóðróf þess geta haft áhrif á skynjaða lengd þess, hvort okkur heyr-
ist það hljóðkerfislega langt eða stutt. Sé svo ætti að vera hægt að hafa
úhrif á skynjun aðblásturs með tvennu móti. Annars vegar með því að
hreyta raunlengd sérhljóðs (eins og sýnt var fram á með tilrauninni á
mynd 8) eða með því að breyta hljóðrófi sérhljóðsins. Ef hljóðrófinu
er breytt í átt að löngu sérhljóði, en raunlengd þess haldið óbreyttri,