Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1999, Síða 110

108
Þorsteinn G. Indriðason
gera kerfisbundna eða fræðilega grein fyrir samsettum orðum. Það er
skiljanlegt því tilgangur ritanna er aðallega kennslufræðilegur.
Þegar samsett orð eru hins vegar skoðuð nánar, verða á vegi manns
ýmsar spumingar og þá þessar helstar:
(2) a. Af hverju em stundum notaðar stofnsamsetningar og stundum
eignarfallssamsetningar? Hver er munurinn á þessum orð-
gerðum frá málfræðilegu sjónarmiði?
b. I hvaða skilningi er „eignarfallið“ í eignarfallssamsetningum
raunvemlegt eignarfall, þ.e. hvers konar tengsl hefur það við
eignarfall samsvarandi orða í öðrum samböndum? Hvemig
getur beyging komið fyrir inni í miðju orði í máli þar sem
beyging er jafnan háð setningagerð og táknuð með beyging-
arendingum aftast í orðinu, eins og yfirleitt er í íslensku?
c. Hvers konar fyrirbæri er þetta „tengihljóð“ og hvaðan kemur
það? Hvaða hljóð er hægt að nota sem tengihljóð?
í greininni verður leitað svara við þessum spumingum. í því skyni
verður m. a. kannað að hvaða marki hugmyndir málkunnáttufræðinga
um skiptingu málfræðinnar í orðasafn og setningahluta og tengsl orð-
hlutafræðinnar við þessa hluta geti varpað ljósi á þau fyrirbæri sem
þama em á ferðinni.
Skipulag greinarinnar er á þá leið að í 2. kafla eru innbyrðis
tengsl tegunda samsettra orða skoðuð með sérstakri áherslu á eign-
arfallssamsetningar.3 í 3. kafla eru tínd til ýmis dæmi úr öðrum mál-
um um beygingu forliða samsettra orða og fjallað um hugsanlegar
skýringar á henni. í 4. kafla er svo fjallað um tengsl orðhlutafræði
3 Hér verður lögð mest áhersla á að kanna eignarfallssamsetningar sem eru nafn-
orð með nafnorð í forliðum, þó hugtakið eignarfallssamsetning geti formlega átt við
öll samsett orð sem hafa fallorð í eignarfalli sem forlið. Þannig geta lýsingarorð ein-
nig verið forliðir eignarfallssamsetninga, sbr. t.d. sjúkr-a-hús og gamal-s-aldur. Eign-
arfallssamsetningarnar sjálfar geta líka verið lýsingarorð, sbr. þverhand-ar-þykkur, og
sagnir, sbr. tilraun-a-kenna. Og forliðir geta einnig verið í eignarfalli á undan ýmsum
viðskeytum sem geta myndað nafnorð og lýsingarorð, sbr. dón-a-skapur, tœting-s-
legur og hrok-a-fullur. Þessum tegundum eignarfallssamsetninga og fleirum verða þó
gerð skil með einum eða öðrum hætti í greininni.