Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1999, Qupperneq 200

198
Flugur, smágreinar og umrœðuefni
4. Að vera setningarleg málfræðiformdeild
Þótt í einstökum tilvikum kunni að vera erfitt að greina beygingu frá
orðmyndun er yfirleitt erfiðara að meta hvort líta beri á tiltekna gerð
orðasambands sem birtingarform ákveðinnar málfræðiformdeildar
(eða einstaks gildis hennar) eða bara sem hvert annað orðasamband án
tiltekins málfræðilegs hlutverks. í því sambandi er gott að rifja upp
þau skilyrði sem áður var rætt um í tengslum við málfræðiformdeild-
ir og birtingarform þeirra (sbr. (1) hér á undan):
(ll)a. Tilbrigðin þurfa að ná til nær allra orða í viðkomandi orð-
flokki.
b. Tilbrigðin þurfa að tengjast merkingu eða hlutverki a
reglubundinn hátt.
Við höfum þó séð að nauðsynlegt er að leyfa nokkrar undantekningar
frá (lla) (eða túlka orðið nær talsvert vítt). í fyrsta lagi getur orðið
árekstur milli þeirrar merkingar eða hlutverks sem málfræðiforrn-
deildin tjáir og þeirrar merkingar sem felst í tilteknum orðum. Við
sáum þetta í sambandi við fleirtölu nafnorða (*mörg hveiti, *marga>'
ástúðir) og stigbeygingu lýsingarorða (*steindauðari, *steindauðast-
ur). í öðru lagi virtust sum lýsingarorð algjörlega óbeygjanleg en þa
var í staðinn hægt að grípa til setningarlegrar umritunar til að tákna
það sem önnur lýsingarorð tákna með beygingu, sbr. að *hugsari -
*hugsastur er ótækt en meira hugsi - mest hugsi virðist í lagi.
Við höfum líka eytt talsverðu púðri í að meta gildi (llb) hér á und-
an. Þar sáum við að sumar málfræðiformdeildir (eða ákveðin gild*
þeirra) geta haft fleiri en eina merkingu eða hlutverk, sbr. það sem raett
var í tengslum við þágufallsdæmin í (9) og nútíðardæmin í (10). Við
töldum það þó ekki fara í bága við (llb) af því að þar væri ekki um
óreglu að ræða heldur regluleg tilbrigði. Þar sáum við líka að við hikum
yfirleitt ekki við að nota þau heiti á einstökum gildum málfræðiform-
deilda sem samsvara þeirri notkun sem er dæmigerðust þótt þau pasSl
alls ekki við notkunina eða merkinguna í öllum tilvikum (sbr. heitm
þágufall og nútíð). Loks getur verið gott að hafa -V-sagnimar í huga. Þaf
sáum við að í sumum tilvikum hefur -s7-endingin reglulegt eða fyrirsegj'
anlegt hlutverk sem minnir á það sem kallað hefur verið miðmynd í öðf'
um málum (e. middle) en í öðmm tilvikum er hlutverkið allt annað.