Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1999, Qupperneq 235

233
Orð aforði
lið eitt undir kerling. Merkingarliður fjögur er ‘(roskinn) almúgamað-
ur’ og samsvarar það merkingarlið með sama númeri undir kerling. í
fimmta lagi merkir orðið ‘duglegur maður, dugnaðarþjarkur’. Sem
nánari skýring er tekið fram að í þessari merkingu sé orðið stundum
notað sem einhvers konar viðurkenning eða þá hálfgerð álösun, t. d.
meiri karlinn. (orðasambandið meiri kerlingin er hins vegar ekki
nefnt). Undir þennan lið er einnig tekið karlinn með greini sem notað
er oft þegar skipshöfn talar um skipstjórann. í sjötta lið er nefnt að karl
sé notað í ávarpi bæði við menn og dýr og dæmi tekið blessaður karl-
inn. Enginn samsvarandi liður er undir kerling þótt algengt sé að nota
kerlingin mín gælandi við litlar stelpur. Undir sjöunda lið er færð
merkingin ‘tígulkóngur’ í alkorti. Þess eru dæmi að kerling sé í spil-
um höfð um drottninguna en sú merking var ekki gefin upp. Um merk-
ingarliði átta til tíu verður rætt hér á eftir.
3.1.2 Karl í ýmsum samböndum
Engin orðasambönd eru nefnd í flettunni karl í OM og í TM voru að-
eins dæmi sem tengdust slætti. I 2.1.2 kom fram að kerling er notað
um síðasta rifgarð í flekk ef karl snýr. Samvarandi er talað um karl ef
kona snýr flekknum, þ.e. fá karlinn ‘snúa síðasta rifgarð í flekk’. Á
sama hátt var talað um að kemba karlinn eða karlinum, og jafnvel fá
karlinn bráðlúsugan. — Engin dæmi fundust sem voru sambærileg
2.1.3 eða 2.1.4.
3.1.3 Karl á orfi
Eins og getið var um í 2.1.4 heitir efri hæll á orfi kerling en hinn neðri
karl og eru til um þá notkun fjöldi dæma í TM.
3.1.4 Karl í kvöm
Til eru dæmi um það í TM að möndull í hakkavél eða kvöm sé kall-
aður snigill eða karl. Síðara orðið þekkist eitthvað á Austurlandi. í
OM er nefnt að mylluás eða standur í spili sé nefndur karl en það
fannst aðeins í samsetningunni spilkarl í RM.
4.2 Karl í samsetningum
Margar samsetningar em til með karl- að fyrri lið í söfnum Orðabók-
arinnar en þó ekki eins margbreytilegar og með kerlinga(r)-. Hér verð-