Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1999, Síða 240

238
Orð aforði
skó úr hrosshúð eða kýrhúð. Tveir aðrir sunnlenskir heimildarmenn
tala hins vegar um fjaðranálar, þrístrendar í lögun, notaðar til sauma
á hæl og tá og svo skónálar, heimasmíðaðar af ýmsum stærðum til að
verpa skó.
Tveir breiðfirskir heimildarmenn viku að skónálum í svörum sín-
um og nefna þrístrenda nál eða þrístrendu og taka fram að hún hafi
verið innflutt og notuð til aðalsauma við leðurskógerð. Þeir segja að
fjaðranálar hafi verið heimasmíðaðar og notaðar við skósaum til að
verpa og þvengja.
Norðlenskir og austfirskir heimildarmenn taka nánast í sama streng
og tala um þrístrenda nál, þrístrendu tðafálkanál sem notuð hafi ver-
ið við aðalsaumana og svo skónálar eðafjaðranálar sem notaðar haii
verið til að verpa og þvengja.
Hin þrístrenda nál, þrístrendan, var notuð við gerð leðurskóa og 1
hina meiri sauma á hæl og tá. Það ruglar hins vegar skónála-myndina
að sumir hlustendur tala um þrístrenda fjaðranál en leggja aðaláherslu
á í lýsingu sinni að nálin hafi verið þrístrend. Fálkanálar-nafnið sem
hér var getið taldi einn hlustandi þannig til komið að utan á nálabréf-
inu, sem þessar nálar komu í, hafi verið mynd af fálka og fálkaklo.
Hinar innlendu fjaðranálar voru samkvæmt lýsingu heimildarmanna
flatar, greinilega flatari en þrístrendan, með oddi, blaði og eggjum til
hliðanna áþekkt rýtingi.
Sum þessara nálar-orða hafa ekki komist á bók fyrr en seint og síð-
ar meir en hljóta að vera gömul í málinu. Elstu heimildimar eru um
orðið skónál. Það orð ratar fyrir tilviljun inn í annál á 17. öld: kona
stakk sig á skónál í hnéð. Þvengjanál kemur fram í heimildum um
miðja 19. öld en fjaðranál og varp(a)nál um og upp úr miðri 20. öld-
Orðið þrístrenda kemur ekki fyrir í söfnum Orðabókar Háskólans i
nálar-merkingunni og einungis eitt dæmi er um orðalagið þrístrerdat
fjaðranálar í heimild frá miðri þessari öld. Aftur á móti em dæmi um
orðiðfálkanál frá miðri 19. öld.
Sameiginlegt heiti þessara nála hlýtur í öndverðu að hafa verið
skónálar. Með tilkomu innfluttra nála hefur þrístrendan tðafálkanál-
in þótt betra verkfæri við helstu sauma en hinar innlendu nálar, sem
tóku þá að nefnast fjaðranálar til aðgreiningar frá hinum innfluttu-