Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1999, Page 248

246
Ritdómar
hreintungustefnan í nafngiftum fær léttan löðning þegar á það er bent að útlendingar
sem sóttu hér um ríkisborgararétt fengu hann ekki nema þeir tækju upp íslensk nöfn.
I ljósi nýlegra mannanafnalaga eru þessar upplýsingar ekki lengur réttar en voru það
kannski á ritunartíma bókarinnar. Engin eign manns er persónulegri en nafnið svo það
var gott að losa um þetta.
Um beygingarnar er það helst að segja að þær hafa almennt einfaldast en lifað
lengst í íslensku og færeysku ásamt einhverjum mállýskum (bls. 283). Þessum þætti
eru gerð ítarleg skil og fjölmörg dæmi, bæði í lausamálstexta og töflum, sýna beyg-
ingar og bera saman milli ntála og milli tímaskeiða. Kaflinn rekur sig eftir orðflokk-
um og er sérstaklega skýr í uppsetningu.
Setningafræði norrænu málanna er keimlík og kannski er það þess vegna sem
kaflinn um orðaröð er svo ósköp stuttur. Eða kannski er það vegna þess að ,,[a]lla
beskrivningar av ordföljden under áldre tidsskeden ar osákra“ (bls. 348). Ekki hefur
verið unnt að rannsaka texta sem eru eldri en frá miðöldum og það háir þeirri rann-
sóknarvinnu. Þess utan er þessum stutta kafla eytt á skynsamlegan og vel uppbyggð-
an hátt í að skoða stöðu tiltekinna orðflokka og bera saman við fornan texta eftir föng-
um.
Eins og tæpt hefur verið á er skilningur þessara þjóða á ritmálum hinna talsverð-
ur. Talmálið er ekki eins auðvelt, og nú er spurningin þessi: Á hvaða máli tala Svíar
og Danir saman, Færeyingar og Norðmenn — og Islendingar og aðrir Norðurlanda-
búar? Orðaforði og framburður skipta máli en setningafræði og beygingar síður. Og
hvernig bregðast Norðurlandabúar við þegar á reynir? Svfar og Norðmenn eiga
þokkalega auðvelt með að skilja hverjir aðra en geta illa skilið dönsku, og Danir eiga
að sama skapi frekar erfxtt með að skilja Norðmenn og Svía (bls. 362). íslenska og
færeyska eru gjörsamlega utan seilingar þessara frændþjóða okkar. Samkvæmt rann-
sókn Einars Haugens (Nordiske sprákproblemer - en opinionsundersbkelse frá 1953)
sem lagt er út af í sjöunda kafla töldu u.þ.b. 70% Svía og Dana sig eiga í erfiðleikum
með að skilja hina þjóðina en bara 9-18% Svía og Norðmanna áttu í gagnkvæmum
erfiðleikum, Norðmenn þó sýnu meiri (bls. 364). Mér kemur spánskt fyrir sjónir að
hinar fjölmörgu norsku mállýskur virðist ekki skipta máli í þessu samhengi. Haugen
spurði þátttakendur sína með hvaða hætti þeir reyndu að eiga í samskiptum við grann-
þjóðimar og gaf upp stuðningslista (eins konar gátlista, bls. 365) sem fól í sér þessa
möguleika:
tala hægar
forðast orð sem auðvelt er að misskilja
nota orð úr öðra norrænu máli
breyta framburði eigin máls
tala mál hins aðilans
tala mál sem ekki er skandinavískt
Rannsóknin sem slík er líklega ekki nákvæm þar sem hún byggir fyrst og fremst á eig-
in mati þátttakenda (bls. 366) en allir þessir möguleikar voru valdir. Danir voru gjarn-
astir á að skipta í allt annað mál. Það er einnig reynsla mín af að vinna í gestamóttöku