Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1999, Qupperneq 259

Ritdómar 257
Svonefndir orðabelgir í bókinni eru af hinu góða. I þeim eru ýmis orð kynnt og
rakinn uppruni þeirra, oft er ritháttur einnig skýrður.
Athygli vekur að á 151. síðu telur höfundur að orðið að sé atviksorð í málsgrein-
inni Veistu hvort Guðbjörgin er komin aðl Um forsetningar sem breytast í atviksorð
þegar andlag þeirra fellur brott hefur nokkuð verið ritað. Höskuldur Þráinsson
(1999:49-50) telur að ástæðulaust sé að fara þessa leið. Forsetningin að getur bæði
haft sýnilegt andlag og ósýnilegt og því breytist hún ekki í atviksorð. En Höskuldur
segir þó að þessi aðferð geti „haft ákveðna galla í skólakennslu" (1999:50) vegna þess
að reglan er sú að fallorð fylgi forsetningu en ekki atviksorði. Þetta er því fyrst og
fremst dæmi um hve langt er unnt að ganga í að kynna málfræði sem sértækt fyrir-
bæri í skóla. í Handbók um málfrœði er ekki rætt sérstaklega um þetta mál og um það
er heldur ekki fjallað í Málvísi III. Auðvitað skiptir ekki meginmáli hvemig orð í þess-
ari stöðu skulu greind í orðflokka í grunnskóla, en þó virðist þetta atriði kærkomið
tækifæri til þess að vekja með nemendum rannsóknarafstöðu til máls og mállýsingar.
Alltof algengt er að fullorðið fólk sem numið hefur málfræði í grunnskóla og e.t.v.
eitthvað í framhaldsskóla átti sig ekki á því að mállýsing er ekki endanleg heldur kerfí
kenninga um mál. Því getur verið afspymuerfitt að fá það til þess að efast. Hafí það
einhvem tíma lært að orðið að sé atviksorð í setningu eins og Guðbjörgin er komin að
sé ástæðulaust að ræða það eitthvað frekar.
Mályrkja III
Á u.þ.b. 50 fyrstu síðunum. er í málfræðiefni bókarinnar fjallað um hljóðið, hvemig
það er táknað í stafsetningu og hvemig það er mismunandi eftir landshlutum. Þá tek-
ur við áhersla á beygingarfræði, fallorð og beyging þeirra, þá um sagnorð og stutt
greinargerð um orðabækur og hvemig unnt er að nota þær. Beygingarfræði er síðan
haldið fram með því að rætt er um fallorðaflokkana fimm og er þar allt með hefð-
bundnu sniði. Greinirinn er sem sagt einn orðflokkur þótt sumir hafi viljað koma hon-
um fyrir kattamef (óþarfi að hafa eitt orð f flokki). Á bls. 91 til 92 er athyglisverður
kafli um ákveðni og tilvísun, en þar er fyrst og fremst rætt um notkun greinis og for-
nafna. Fræðsla af þessu tagi hefur því miður ekki átt upp á pallborðið hjá námsbóka-
höfundum. Svo virðist sem þeir óttist í alltof ríkum mæli að nemendur séu ófærir um
að lesa um málnotkun, en það er ástæðulaus ótti. í framhaldi af undirflokkum fallorða
er síðan röðin komin að sögnum. Rætt er um persónu og tölu, tíð og hátt. Loks er stutt-
ur kafli um hjálparsagnir og sem oft fyrr er vísað í Handbók um málfrœði til frekari
skýringa. í því sambandi er hugtakið horf nefnt til sögu og nú má ef til vill segja að
kennarinn þurfi að gæta sín. Hugtakið hefur ekki oft sést í íslenskum málfræðibókum
hingað til og getur verið varasamt að hafa mörg orð um það á þessu stigi. f Handbók-
um málfrœði er horf skýrt með þessum dæmum:
a. Hann hefur lagað kranann (lokið horf)
b. Hann er að laga kranann (ólokið horfj
Taka þarf sérstaklega fram hvort um er að ræða þátt í svokallaðri fullgreiningu eða
hugtak sem fyrst og fremst er ætlað að skýra tiltekinn merkingarþátt sagnasambands-