Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2010, Blaðsíða 58

56
Katrín Axelsdóttir
1200 1300 1400 1500 1600 1700 1800
hvortki > hvorki _____
hvomgi -* hvor(ti)gan ________
Samandr. -» ósamandr. í -ig-/-ug-\o. __________________________
hvor(rí)gan -* hvorigan --------??
hvor(s)kis (hvorgis) -* hvorugs (hvorigs) ??—....??
hvorki -* hvorkirt/hvorkert .......??
hvorig- -* hvorug- ________________??
hvorgi -* hvorugur (hvorigur) _______
hvorki -* hvorugt (hvorigt) _________
Mynd 1: Tími nokkurra breytinga.103
Varasamt er að taka línurnar of bókstaflega, enda myndin aðeins gerð til
að auðvelda heildarsýn; um sumt eru heimildir litlar og ótraustar. Brotin
lína bendir til mikillar óvissu. Spurningarmerkin tákna að þróunin kann
að hafa hafist mun fyrr eða endað mun seinna en línan gefur í skyn.
A myndinni sést að margar breytingar á beygingu fornafnsins hvorgi
hefjast eftir að draga fer úr virkni samdráttarreglu -ig-/-«g-lýsingarorða.
Tvær langar línur hefði e.t.v. mátt hafa með á myndinni, en þetta eru
línur sem fela í sér margar af breytingunum sem sýndar eru. Onnur línan
myndi sýna upptöku viðskeytisins -ig- (og síðar -ug-) í beygingu fornafns-
ins hvorgi. Hún myndi byrja á 12. öld (eða enn fyrr) og ekki enda fýrr en
á 17. öld. Hin myndi sýna framgang -E# og yrði jafnlöng þeirri fyrri.
Þetta er þó ekki sama breytingin, sú síðari felur t.d. í sér breytinguna
hvorki -* hvortirt/hvorkert en það gerir sú fýrri ekki.
4. Skýringar
4.1 Inngangur
í 3. kafla var reynt að sýna hvaða breytingar urðu á beygingu fornafnsins
hvorgi, hvorugur og hvenær. I þessum kafla verður reynt að varpa ljósi á
ýmislegt af því sem freistað var að lýsa og tímasetja. Spurningarnar hér eru;
103 Rétt er að minnast á tímaviðmið, en á þau var áður minnst í 2.3. Svo að daemi sé
tekið endar lina breytingarinnar hvomgi -* hvor(n)gan á þessari mynd á fyrri hluta 14. aldar.
Yngstu dæmin sem hér hafa fundist um gömlu myndina eru væntanlega í Grettis sögu og
Guðmundar sögu sem eru taldar samdar á 14. öld. Ef miðað hefði verið við tima handrita
hefði línan náð til loka 15. aldar því að þetta handrit Grettis sögu er frá um 1475-1500. En
stundum er meira tillit tekið til aldurs handrita. Þannig er lína breytingarinnar hvomgan
(hvorgan) -* hvorigan látin hefjast á síðari hluta 15. aldar. Frá þeim tíma eru handrit með
elstu dæmum um nýja mynd, en sögurnar sjálfar eru þó eldri, eða frá 14. öld.