Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2010, Blaðsíða 95

93
Forn miðstigsbeyging í nútímamáli
1956:312. Samkvæmt Jóni Magnússyni (1997:135) voru endingar veiku
beygingarinnar þær sömu og nú þegar komið var fram á 18. öld.
I nútíðarmáli hafa beygingarnar þróast á ólíkan hátt. í töflu 2 var mið-
stlgið sýnt. Það er endurtekið hér í töflu 5 við hlið veika frumstigsins. Þar
111 a sjá að í eintölu hefur veika beygingin haldist óbreytt frá fornmáli. I
Aeirtölu er aðgreining falla afnumin og endingin er -u, rétt eins og hjá
Veikum hvorugkynsnafnorðum í nefnifalli og þolfalli. í miðstigi er end-
mgin -i eins og í kvenkyni.
KARLKYN MIÐST. : VEIK BEYG. KVENKYN MIÐST. : VEIK BEYG. HVORUGKYN MIÐST. : VEIK BEYG.
ET- nf. breiðari : breiði breiðari : breiða breiðara : breiða
aukaf. breiðara : breiða breiðari : breiðu breiðara : breiða
Flt- nf., þf. breiðari : breiðu
T'afla 5: Beyging miðstigs og veikra lýsingarorða í nútímamáli.
^eik lýsingarorð standa yfirleitt sem einkunn á undan viðkomandi nafn-
0rði. Þau geta þó verið eftirsett, sbr. sumardaginn fyrsta og vorið góða,
Helga magra og Helgu fögru, Ara fróða og Jón hzrða-, þó var ort um litlu
Gunnu og litla Jón. Veiku lýsingarorðin haga sér því setningafræðilega
rett eins og miðstigið, sbr. Eystra-Horn og Austari-Jökulsá, hins vegar
Pjallabaksleið syðri og Borgarfjörð eystri/eystra.
Bæði Jón Helgason (1929:70) og Bandle (1956:322) geta þess að í Nýja
testamentinu og Guðbrandsbiblíu séu dæmi um að miðstig geti beygst
Sem veikt lýsingarorð í frumstigi/efsta stigi enda fari það á eftir lausum
Sreini eða fornafni.14 Skilyrðið er því tengt ákveðni. Dæmin sem finna má
hjá Oddi eru úr kvenkyni eintölu nefnifalli (tvö dæmi) og fjögur úr fleir-
t°lu. Hjá Guðbrandi eru dæmin fimm; eitt úr kvenkyni eintölu nefnifalli
en fjögur úr fleirtölu. í kvenkyninu er endingin -a, í fleirtölunni -u. Engin
öæmi eru um karlkyn eintölu. Miðstigsorðin sem Jón Helgason
(1929:70—71) segir að beygist eins og veik lýsingarorð í Nýja testament-
11111 séu hagri og vinstri, fyrri og <zðri en skv. Bandle (1956:322) eru það
0rðm bzgri og fyrri sem finna má dæmi um í Guðbrandsbiblíu. Af dæm-
°num að ráða eru það aðeins orðin fyrri og <zðri sem eru notuð í fleirtölu,
P-e. fyrru og <zðru. í (5) eru nokkur dæmi.
14 Bandle (1956:322) ræðir um þessa notkun miðstigisins. Hann segir m.a. vegna þess
,6m ^ram kemur hjá Noreen að dæmi séu um hið sama í fornnorsku og þrátt fyrir dæmi
)a Oddi þá efist hann samt um að notkunin sé tilkomin vegna norskra áhrifa.