Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2010, Blaðsíða 113

111
Forn miðstigsbeyging í nútímamáli
Nú vaknar sú spurning hvernig venslum þessara fjögurra merkingar-
flokka er háttað. Tengsl eru á milli eiginnafna og sifjaorða, sbr. líka (14) í
3-3'• Sifjaorð getur komið í stað eiginnafns eða staðið með því. Á milli ör-
nefna og líkamshlutaorða eru merkingarleg tengsl enda eru þau fyrr-
nefndu oft leidd af þeim síðarnefndu. Báðir hóparnir eru oftast í notaðir
forsetningarliðum og þá í staðarmerkingu. Sjá nánar 3.4 og 4.2. Orðin yfir
sifjar og líkamshluta standa aldrei ein heldur eru „merkingarlega bundin“
í þeim skilningi að þau eru alltaf föst, bindast alltaf „eiganda“ sínum með
öðru orði eða undanfara í setningu og eru oftar en ekki notuð í forsetn-
ingarliðum; það á þó einkum við um örnefnin. En venslunum má lýsa
svo:
sérnöfn geta staðið saman merkingar- lega bundin notuð í forsetn- ingarlið
ElGINNÖFN + +
Örnefni + +
SIFJAORÐ + +
EIKAMSHLUTAORÐ + +
Tafla 12: Vensl fjögurra merkingarflokka.
flað sem allir hóparnir eiga sameiginlegt er ákveðnin. Örnefni og eigin-
oöfn eru í eðli sínu ákveðin. Hjá líkamshlutaorðunum, hvort sem þau eru
ootuð í eiginlegri eða óeiginlegri merkingu, og sifjaorðunum byggist
ákveðnin hins vegar á því fasta sambandi sem lýst var hér á undan. Niður-
staðan er því sú að umrsedd orð, jafnt sérnöfnin sem samnöfnin, séu í eðli
sínu ákveðin. Þá geti miðstigið beygst skv. fornri beygingu. Einu nafn-
orðin sem ekki falla undir þetta eru þau nafnorð sem fundist hafa með
^niðstigsorðunum fyrri og <zðri.
5- Lokaorð
Niðurstöður þessarar greinar eru af tvennum toga.
í fyrsta lagi er ljóst að enda þótt breytingar á hinni fornu beygingu
miðstigs hafi byrjað snemma, sbr. orð Noreens (1923:298) í 2.1 um þágu-
fall fleirtölu, þá hefur gamla beygingin lifað lengi. Það vekur athygli hve
niikill munur er á miðstigsbeygingunni hjá Oddi og hjá Guðbrandi og þá
kve Oddur er miklu fornlegri. Þetta sýnir því að mikil gerjun eða hreyf-
'ng hlýtur að hafa verið í miðstigsbeygingunni á þessum tíma. Björn K.