Vera - 01.12.1991, Qupperneq 14

ÞINGMÁL
fyrirhugaðar voru á því. Á þetta
ekki síst við um skólakerfið og
dagvistarkerfið. Lenging skóla-
dagsins á ekki að koma til
framkvæmda né heidur þau
markmið sem sett eru í nýjum
leikskólalögum. Fæðingar-
heimilið í Reykjavík er undir
niðurskurðarhnífnum og ef
hugmyndir heilbrigðisráðherra
í sjúkrahúsmálum ná fram að
ganga mun álagið á kvenna-
deild Landspítalans aukast til
muna - svo fátt eitt sé nefnt.
Þá má ekki gleyma hugmynd-
um ríkisstjórnarinnar um að
herða tökin á Lánasjóði
íslenskra námsmanna. Nái
þær tillögur sem nú liggja fyrir
fram að ganga, þýða þær að
greiðslubyrði af námslánum
eykst verulega hjá þeim sem
lægst hafa launin að námi
loknu. Þarf varla að hafa mörg
orð um hvernig það kemur við
konur.
í þriðja lagi ætlar hún að
auka einkavæðingu í velferðar-
kerfinu sem þýðir með öðrum
orðum að hinn frjálsi
markaður á að taka að sér
aukin félagsleg verkefni. í
þessu sambandi er vert að
hafa í huga að hingað til hefur
ekkert komið i veg fýrir að hinn
frjálsi markaður léti að sér að
sér kveða á þessu sviði.
Staðreyndin er hins vegar sú
að hann hefur ekkl getað boðið
viðunandi þjónustu á
viðunandi verði. Sú arðsemis-
krafa sem þar er gerð fellur illa
að eðli félagslegrar þjónustu.
Það þarf þvi að ríkisstyrkja
hinn fijálsa markað til að hann
fái þrifist á þessu sviði.
Hugmyndir um einkavæðingu
hafa verið gagnrýndar talsvert
en sú spurning er auðvitað
áleitin hvort það megi ekki
einu gilda hvort það er rikið
eða hinn frjálsi markaður sem
veitir þjónustuna, svo lengi
sem hún er fyrir hendi?
Drude Dahlerup, sem um
langt árabil hefur stundað
kvennarannsóknir á Norður-
löndum, er ekki þeirrar skoð-
unar. Hún segir að sá sé mun-
urinn að lýðræðið hafi mun
minni vikt á hinum fijálsa
markaði. Þar eigi konur um
það eitt að velja að kaupa
þjónustuna eða sleppa þvi.
Rikisrekstur hafi þann kost að
konur geti haft áhrif á hann og
hafi sífellt verið að auka hlut
sinn í þeim stofnunum sem
þar komi við sögu. Á málþingi
sem nýlega var haldið í
Árósum og fjallaði um stöðu
kvenna í Austur- og Vestur-
Evrópu, sagði Drude að konur
yrðu að líta á samband sitt við
ríkið eins og skynsemishjóna-
band. „Það er ekki vist að þú
elskir hann „ríkið“. En þú
hefur þörf fyrir hann og þess
vegna verður þú að læra að lifa
með honum." Hún og aðrar
konur frá Vestur-Evrópu, sem
töluðu á málþinginu, vöruðu
konur í Austur-Evrópu við þvi
að binda of miklar vonir við að
hinn fijálsi markaður myndi
leysa hvers manns vanda.
Auk fyrrtalinna breytinga á
velferðarkerfinu hyggst ríkis-
stjórnin beita sér fyrir „aukinni
f'ramleiðni" í rikisstofnunum.
Þetta mun væntanlega ná til
velferðarstofnana en þó eru
áhrif framleiðniaukning-
arinnar á almenna velferð fjöl-
skyldnanna mun meiri en
breytingar á stofnunum segja
til um. Það er kunnara en frá
þurfi að segja að fjölmargar
konur fjarstýra börnum sínum
og heimili frá vinnustað. Þær -
og reyndar á þetta í æ ríkara
mæli við um karla líka - þurfa
þar að auki að stelast til að
sinna ýmsum þörfum Ijöl-
skyldunnar í vinnutímanum;
mæta á foreldrafund í skólan-
um, fara með börnin til læknis,
flytja þau úr einni vist í aðra í
hádeginu, komast til að kaupa
í matinn, venja börn við nýja
dagvistun, vera heima þegar
þau eru veik og svona mætti
lengi telja.
Allt á þetta rót sína að rekja
til þess hve velferðarkerfið er
vanþróað og atvinnulífið illa
lagað að þörfum fjölskyldn-
anna. Fólk sem svona hagar til
hjá má illa við auknum kröfum
um framleiðni að öllu öðru
óbreyttu. Þeir kæmu best út úr
slíkri hagræðingu og þeirri
launauppbót sem lofað er í
staðinn, sem engar búsorgir
hafa - ýmist vegna þess að þeir
eiga ekki börn eða vegna þess
að þeir láta eiginkonur sínar
um áhyggjurnar og ábyrgðina.
Eins og færð hafa verið rök
fyrir hér að framan gerir staða
kvenna i fjölskyldunni og á
vinnumarkaðnum það að verk-
um að konur eru mun háðari
velferðarkerfinu en karlar.
Engu að síður er ójöfn staða
kynjanna að mörgu leyti inn-
byggð í þetta kerfi. Skýrasta
dæmið um þetta eru þær
reglur sem gilda um útreikning
skaðabóta vegna líkamstjóns
sem greiðast af vátrygg-
ingafélögum. Öil greiðum við
sama iðgjald til tiyggingar-
félaganna en ef við lendum í
slysi eru bætur til karla að
jafnaði mun hærri en til
kvenna. Ástæðan er sú að við
mat á bótum er áætlað
tekjutap einstaklingsins lagt til
grundvallar og karlar eru í
langflestum tilvikum tekju-
hærri en konur. Réttur heima-
vinnandi húsmæðra til slysa-
trygginga er verulega skertur
og ef 16 ára skólastúlka lendir
í slysi fær hún í bætur aðeins
75% af þvi sem 16 ára piltur
fengi í sama tilviki. Bætur til
þeirra eru reiknaðar út frá
meðaltekjum kvenna annars
vegar og karla hins vegar.
IConur hljóta því að leggja
áherslu á að gerðar verði
breytingar á velferðarkerfinu
sem stuðli að aukinni tekju-
jöfnun og lagi kerfið betur að
veruleika kvenna en nú er. Til
þess að það geti orðið þurfa
konur bæði að fá aukin völd í
ríkiskerfinu og sem neytendur
og veitendur velferðarþjón-
ustunnar. í stað þess að einka-
væða þarf að draga úr
miðstýringu velferðarkerfisins
og auka sveigjanleika þess s.s.
í skóla- og dagvistarmálum og
hvers kyns heilsugæslu. Nýrra
úrræða er þörf á mörgum
sviðum og konur verða að eiga
frumkvæði að því að leita
þeirra. Réttlát tekjutenging,
sem byggist á þvi að flytja
fjármuni frá þeim tekjuhæstu
til hinna tekjulægstu, hlýtur
líka að vera konum til hags-
bóta. Það er hins vegar tæpast
hægt að ljá máls á tekju-
tengingu þegar að völdum
situr ríkisstjórn sem virðist
ætla að nota slíka tengingu til
þess eins að skera niður
útgjöld ríkisins en ekki til að
auka jöfnuð.
Konur um allan heim tala
nú um „kvengervingu“ fátækt-
arinnar sem á mannamáli
þýðir að konur eru í miklum
meirihluta meðal þeirra sem
teljast fátækir i hverju sam-
félagi. Á þetta sérstaklega við
um gamlar konur og konur
sem þurfa einar að sjá um
framfærslu fjölskyldunnar.
Þetta er kannski órækasti
vitnisburðurinn um það að
velferðarkerfið hefur brugðist
konum. En í allri umræðunni
um velferðarkerfið megum við
ekki gleyma þvi að það getur
ekki og á ekki að koma í
staðinn fýrir það sjálfsagða
réttlæti að konur njóti arðsins
af vinnu sinni í formi launa
sem hægt er að lifa af. Grund-
vallarkrafa kvenna hlýtur því
að vera sú að þeim sé gert kleift
að vera efnahagslega sjálf-
stæðir einstaklingar.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
Ljósmynd: Þórdís Ágústsdóttir
14