Vera - 01.04.1993, Blaðsíða 35

ÞINGMAL
ekkl komið hugsunum sínum á
framfæri. Fólk hugleiðir mjög
sjaldan gildi móðurmálsins.
Saga þjóðar, atvinnuhættir
hennar og landið sem hún byggir
hjálpast að við að móta handa
henni tungumál. í því máli eru
einmitt þau orð og einmitt sú
málfræði sem þjóðin þarfnast. Að
skipta um tungumál er eins og að
skipta um persónuleika. Til þess
þarfnast fólk hjálpar. Guðrún J.
Halldórsdóttir segir að það sé
mjög misjafnt hvað stendur fólki
af mismunandi þjóðerni fyrir
þrifum við íslenskunámið.
- Rússum er íslenskan auð-
vitað framandi, en þeir búa yfir
ríkri málfræðihugsun sem ekki er
fjarlæg íslendingum. En Asíu-
búum er evrópsk málfræði
óþekkt fyrirbæri og hugsana-
gangur okkar er þeim mjög fram-
andi. Málhugsun okkar stendur
Rússum miklu nær en Asíu-
búum. Eins og aðrar þjóðir tölum
við mikið í myndum og mál-
tækjum - við erum alltaf
ómeðvitað að vitna í lífshætti
okkar. Það er mjög erfitt fyrir
Asíubúa að skilja okkur vegna
þess að lifnaðarhættir þeirra og
atvinnulíf er allt öðurvísi en
okkar og þessar tilvitnanir hjá
þeim eru þvi fólgnar í allt öðru.
Sveitamaður frá Kambódíu á til
dæmis mjög erfitt með að skilja
orðtækið „að róa öllum árum að
einhveiju”, en það skilur Rússi
auðveldlega. Það er ákaflega erfitt
fyrir Asíubúa að læra tungumál
okkar, en sem betur fer yfirvinna
þeir yfirleitt erfiðleikana með
endalausri þrautseigju, segir
Guðrún J. Halldórsdóttir.
Tungumál
sem kúgunartæki
ísland er eitt fárra landa þar sem
aðeins er talað eitt tungumál. Hér
eru engir minnihlutamálhópar,
nema sá hópur sem tjáir sig á
táknmáli. Minnihlutamálhópar
hafa víðast hvar átt í vök að
verjast og menn hafa ekki siður
úthellt blóði fyrir móðurmálið en
föðurlandið. Það hefur löngum
þótt hættulegt að hafa innan
landamæra ríkis málhóp sem
talar annað tungumál en meiri-
hlutinn, ekki sist ef hann talar
tungu nágrannaþjóðarinnar.
Slíkt gæti komið sér illa í styrj-
öldum. í aldanna rás hafa
minnihlutamálhópar verið kúg-
aðir meðvitað og ómeðvitað. Um
víða veröld eru hópar fólks sem fá
ekki að tala sitt eigið tungumál í
skólum og opinberum stofnun-
um, en ráða ekki við opinbera
tungumálið og verða því annars
flokks fólk.
Guörún J. Halldórsdóttir, frumkvööull að íslensku-
kennslu fyrir nýbúa. Ljósm. S.E.
- Þetta er fyrirbæri sem við
eigum á hættu að komi upp hér á
landi. Reyndar ekki meðal hópa
heldur einstaklinga. Við höfum
ekki efni á að vera með ómálga
einstaklinga, segir Guðrún J.
Halldórsdóttir.
Angi af stærra
vandamáli
Guðrún segir að íslenska mennta-
keríið standi frammi fyrir tvenns
konar vanda i tengslum við
íslenskukennslu.
- Skólinn verður að búa öllum
sem hingað koma þau skilyrði að
þeir geti náð færni í tungumálinu.
En hann verður líka að sjá til
þess að ekki vaxi upp meðal ís-
lendinga stórir hópar fólks, sem
er illa læst og skrifandi vegna
skorts á íslenskum málskilningi.
Þetta er stórt vandamál sem
komið hefur upp vegna aukinnar
fjölmiðlatækni, minni bóklesturs
og þess að meira er hlustað á
erlend tungumál. Allt þetta tak-
markar orðaforðann, segir Guð-
rún. Hún telur að ekkert nema
byiting á viðhorfum fólks til
verðmæta geti bjargað íslenskri
tungu.
- Vinnuþrælkaðir íslenskir
foreidrar hafa ekki tíma til að tala
við börnin sín á hinum miklu
mótunarárum bernskunnar og
hvað þá að deila með þeim bók-
menntum. Þetta er félagslegt,
pólitískt og viðhorfslegt vanda-
mál. Ég vil bylta viðhorfum fólks
til verðmæta. Ég vil setja stytt-
ingu vinnutímans í lög svo að fólk
eigi rétt á meiri tíma með börn-
unum sínum. Ég vii reka áróður
fyrir breyttu verðmætamati þvi
verðmætamat fijálshyggjunnar
sem upp á okkur hefur verið
þröngvað er stórhættulegt, bæði
fyrir íslendinga og mannkynið í
heild. Það þýðir ekkert að tala um
að gera breytingar á mennta-
keríinu ef því kerfi sem gerir
foreldrum ókleift að vera með
börnum sínum er ekki breytt. □.
TVÍTYNGI
EÐA HÁLFTYNGI?
Mjög margir íslendingar eru bú-
settir i Sviþjóð og hafa notið góðs af
þeirri tungumálakennslu sem út-
lendingar þar eiga rétt á og þeirri
hjálp sem nýbúum er veitt til að
komast inn í samfélagið. Fyrir ekki
svo ýkja löngu var sænskt þjóðfélag
næstum jafn einsleitt og það ís-
lenska. Sænska var eina málið sem
þar var talað fyrir utan lítil minni-
hlutamál, samísku og finnsku. Nú
er um áttundi hver Svii af erlendu
bergi brotinn og um 40 tungumál
eru kennd í sænskum grunn-
skólum. Frá þvi á 8. áratugnum hef-
ur það verið stefna stjórnvalda að
leggja áherslu á að innílytjendur
geti viðhaldið móðurmáli sínu. Talið
er að þannig öðlist jieir jákvæðari
sjálfsmynd og að hamingjusamt fólk
sé líklegra til að aðlagast nýju
samfélagi. Einnig er talið mikilvægt
að foreldrar geti talað móðurmálið
við börn sín vegna þess að það er
auðveldara að tjá tilfinningar á
móðurmálinu en á erlendu máli.
Síðast en ekki síst þykir þessi
tungumálakennsla ómetanleg fjár-
festing fyrir þjóðina nú á dögum
mikilla alþjóðasamskipta.
Það eru lögfest réttindi barna og
unglinga af fyrstu og annarri kyn-
slóð innílytjenda að fá kennslu bæði
í sænsku og móðurmálinu. Mark-
miðið er að stuðla að „virkri tvityngi”
eins og það er kallað þegar menn frá
barnæsku eru jafnvígir á tvær
tungur. Talið er að menn sem ekki
skjóta rótum í móðurmálinu geti
ekki lært erlend tungumál og hætta
sé á að innflytjendabörn verði „hálf-
tyngd" fái þau ekki að læra móður-
málið.
Nú á þessum krepputímum hefur
móðurmálskennsla fyrir nýbúa orðið
fyrir skurðarhnífnum, bæði af efna-
hags- og faglegum ástæðum. Nýjustu
rannsóknir benda til að það sé enn
mikilvægara fyrir innflytjendur að
komast fljótt inn í nýja málið heldur
en að læra móðurmáfið vel. í Sviþjóð
fá þau nýbúabörn sem það þurfa
stuðningskennslu í sænsku og full-
orðnir nýbúar eiga kost á að fara á
sænskunámskeið á fullu kaupi. Svo
mikilvægt þykir að fólk læri sænsku
lljótt og vel. Það er í raun forsenda
lýðræðisins að allir hafi jafnan rétt til
að tjá sig. □
35