Vera - 01.07.1994, Qupperneq 45

SÖGUÞRÁÐUR 7. KAFLI
MÆÐUR OG DÆTUR
947. kafli - Glæpur og refsing
A u ð u r Haralds
uður lýkur nú sögunni um mæður og
dœtur sem hófst í apríl-Veru 1993. Jór-
unn gamla hefur banað séra Grími með
eitraðri ör og segir svo Olöfu dóttur sinni frá
leyndarmáli lífs síns: Grímur neyddi hana til
samrœðis við sig og barnaði hana í tvígang. Eft-
ir að hafa sagt dóttur sinni söguna hverfur
gamla konan á brott með geimfari. 1 síðasta
hluta sögunnar lýsti Steinunn Jóhannesdóttir
þvíþegar Olöf sagði Jórunni yngri sögu ömmu
hennar ogfrá nýliðnum atburðum.
I sunnanverðri Öskjuhlíðinni rjátlaði
eldri kona um. Hún var spariklædd,
enda nýkomin af kvöldvöku með
stuttri viðkomu í geimfari. Til þessar-
ar óvæntu náttúruskoðunar hefði hún
valið önnur klæði og aðra skó, hefði
hún fengið að velja. Hún fékk það
ekki. Ekki frekar en fyrri daginn.
Attatíu ár án valkosta. Attatíu ár,
þar sem nauðsyn braut aldrei lög, því
nauðsynin var löggjafínn sjálfur. Og
enn átti hún engra kosta völ. Vart gat
hún gerzt útilegumaður í Öskjuhlíð,
engir hellar, engir sauðir, engir hverir
til að sjóða sauðina í. Gat hún klifið
upp á Perluna og með veifu sem á
stæði Fyrirgefðu? Yrði henni fyrirgef-
ið? Nei. Hún hélt ekki að hún fengi
kakó fyrir það. Hún hélt að hún fengi
lífstíðarfangelsi. Það yrði ekki langt
fyrir konu á níræðisaldri, en það yrði
allt.
Sjötíu ár undir oki sem hún hafði
loks hrint af sér og hvað þá? Hegning
fyrir að þola ekki meira. Yrði tekið til-
Ht til aðstæðna? Voru fordæmi fyrir
því í islenzkri réttarsögu að einhver bugaðist
undan sjötíu ára kynferðislegu ofbeldi? Teldist
það til mildandi kringumstæðna? Kiknuðu
uienn á því að dæma hana vegna aldurs? Tæp-
ast. Voru þeir ekki að setja einn stjötugan í
tangelsi um daginn og vildu þeir ekki fá tíræða
nazista framselda til að geta geymt þá undir lás
°8 slá í fáeinar stundir?
Það var mögulegt að ekki yrði reist sérstök
örYggisálma undir hana neins staðar, heldur
yrði hún vistuð á gjörgæzlu einhvers ellihælis
°g naglaskærin, hnífapörin og hattprjónninn
höfð undir lás og slá í staðinn. En var útkoman
ckki sú sama, lífstíðarfangi elliglapa og óráðs?
\ar það skömminni skárra? Kannski fyrir
°löfu, sem gæti sagt frá því í hálfum hljóðum
ðak við höndina r..eð camelsígarettunni og
mögulega fyrir Jórunni, sem gæti horft ungurn,
opinskáum augum yfír borðið og trúað því að
hún yrði aldrei gömul og gaga.
En ekki fyrir hana.
Atti hún um eitthvað að velja? Jú, hún gat
lagst niður og blautt grasið og napur voi-vind-
urinn yrðu fljót að leysa málið í sameiningu.
En yrðu þau nógu fljót? Kæmi ekki einhver
auga á skræpótta spariblússuna hennar og
bjargaði henni frá friðsamlegum dauðdaga inn
í réttarsalinn? Eitt andartak furðaði hún sig á
áráttu bama gamalla kvenna, að gefa þeim æp-
andi liti í ónáttúrumynztrum. Svo áttaði hún
sig. Litimir áttu að breiða yfir gráma kvenn-
anna, yfírgnæfa hrömunina, ýta dauðanum
burt. Ekki frá konunum sjálfum, heldur frá
bömum þeirra.
Það var ekki um neitt að velja. Hún strauk
fingri eftir nýútsprungnu blaði birkihríslu, það
var svo vorgrænt, svo skært, að seinni hluta
sumars sór maður þess eið að þessi græni litur
væri ekki til í náttúrunni, hann kæmi aðeins úr
efnaverksmiðjum útlandanna. Hún ætlaði ekki
að sverja fyrir hann framar.
Síðan rölti hún niður úr hlíðinni, kleif upp
og niður gangstígana, beygði inn Snorrabraut-
ina og fann fyrir því alla leið niður á lögreglu-
stöðina, að það angraði hana að hafa aldrei haft
neitt val.
Hún þagði þegar lögreglan reyndi að yfirheyra
hana. Hún leit undan þegar Ólöf brauzt inn á
lögreglustöðina og var hent út aftur með sígar-
ettuna. Hún þagði þegar blaðamenn vildu frétt-
ir af geimferðum hennar, senr hún mundi mest
lítið eftir á annan hátt en sem unaðslegri ró og
hvild, hún þagði þegar Ólöf fékk forræði yfir
henni og fór með hana heim. Þegar kom að
réttarhöldunum þurfti hún ekki að þegja, það
kom af sjálfu sér, enginn ávarpaði hana lengur.
Lögmaður hennar taldi ekki
forsvaranlegt - og hér rauf hún
næstum þögnina, þetta átti að vera
hánrenntaður maður og gat ekki
talað góða íslenzku - að dæma hana
samkvæmt lögum um glæp og refs-
ingu. Hann viðhafði um hana orð
sem voru engu minna ofbeldi en
það sem á undan var gengið, en
hún þagði svipbrigðalaust, því þau
leystu hana undan fangelsisvist og
öfluðu henni hælis á sjúkradeild
elliheimilis. Þar sem ekkert rúm
var laust.
Ólöf dröslaði henni heim
með sér aftur. Jórunn klæddi sig
ekki á morgnana, heldur settist
fram á bríkina og starði á vegginn.
Ólöf hafði af því umtalsverðar, í
þeirri merkingu að hún talaði tals-
vert um þær, áhyggjur af að skilja
hana eina eftir, en í vinnuna varð
hún eftir langt, launalaust leyfi.
Hún bað Jórunni yngri að líta inn
og til með gömlu konunni um
miðjan daginn, en stúlkan svaraði
önuglega að hún hefði nóg á sinni
könnu með bamið. Þó virtist losna
um hjá henni einn daginn, hún kom æðandi um
fimmleytið, skömmu eftir að Ólöf sligaðist inn
úr dyrunum og var nýskrúfúð upp á fertugust-
uogsjöundu sígarettu dagsins. Jómnn eldri
heyrði öldurnar rísa í eldhúsinu, síðan konr
dótturdóttir hennar inn til hennar, kraup á kné
fyrir framan hana og spurði: Hvar em peysu-
fötin þín, amma? Þau voru alltaf í efstu
kommóðuskúffunni, en þau em horfin núna.
Hvar settirðu þau, amma?
Og amma horfði beint í augu hennar án
þess að svara og tók eftir í fyrsta sinn hvað það
var stutt á milli augna telpunnar og augun sjálf
vom flöt.
Sú yngri missti fljótt þolinmæðina og sneri
aftur til eldhússins. Þaðan heyrði garnla konan
teskeiðarnar skella utan í bollahliðunum,
smella í kveikjaranum - Ijörutíuogátta - og