Vera - 01.10.2001, Blaðsíða 45

Þar sem ég tel nauðsynlegt að teng-
ja fræðilega umfjöllun við raun-
verulegt lff fólks nota ég tvær
rannsóknaraðferðir: eigindlega og
sögulega. Ég tók 12 djúp-viðtöl við
konur sem þekktu Brfeti og
Ingibjörgu af eigin raun. Með þeim
hætti fékk ég fram þær raddir og
það persónulega sjónarhorn sem
skiptir miklu máli varðandi per-
sónuleika og skapgerð Bríetar og
Ingibjargar. í greiningunni er stuðst
við bréf, tímarit, bækur, myndir
ásamt því sem þessar konur sögðu
og skrifuðu sjálfar á þessum tíma.
Persónuhugtakið er notað sem
greiningartæki þar sem gengið er út
frá þvf að persónan sé smækkuð
mynd af samfélaginu og að í henni
birtist allir þeir þættir sem einkenna
samfélagið. Ég sýni hvernig líkam-
legur og félagslegur munur kynj-
anna kemur glöggt fram f öllu því
sem Bríet og Ingibjörg tóku sér fyrir
hendur; að þær voru báðar gildar
persónur í samfélaginu en náðu
aldrei því markmiði að verða "full-
komnar" persónur í sama skilningi
og karlar. Þær höfðu fáar fyrirmyndir
og þurftu að kljást við ýmsa sam-
félagslega fordóma varðandi
"ímynd" kvenna. Þetta sést glögg-
lega á þeim viðbrögðum sem þær
fengu frá hinum helmingi þjóðar-
innar - körlunum. Einnig kemur
fram að þær voru misfullkomnar
félagslegar persónur eftir því hvar
þær voru staddar í lífsbaráttunni.
Hér verður ekki farið nánar út í
kenningalega umfjöllun né lífshlaup
Ingibjargar og Bríetar heldur aðeins
drepið lauslega á þær persónulýs-
ingar sem komu fram í viðtöiunum.
Fyrst er þó rétt að nefna eftirfar-
andi: Menningarleg orðræða á þes-
sum tíma var feðraveldisorðræða
með áherslu á sjálfstæði og
þjóðerni. Þeir sem tóku þátt í um-
ræðum á opinberum vettvangi og
"áttu" þekkinguna og tungumálið
voru karlar sem höfðu dvalist
erlendis, aðallega í Danmörku.
Þetta voru þjóðernishugsuðir, skáld,
rithöfundar og hugsjónamenn sem
töluðu af miklum eldmóði. Ekki
tíðkaðist að konur létu skoðanir
sínar í Ijós á prenti eða töluðu
opinberlega. Brfet rauf þá þögn
með fyrsta fyrirlestri sínum (árið
1887 Um hagi og réttindi kvenna),
greinaskrifum og blaðaútgáfu um
málefni kvenna. Ingibjörg braust inn
í helgasta vé karlaveldisorðræð-
unnar, sjálft Alþingi íslendinga. Hún
hafði tileinkað sér þekkingu, tungu-
mál og orðræðu sem karlar töldu
sig flestir hafa einkarétt á. Ingibjörg
var vel menntuð og gat svarað körl-
unum á þeirra tungumáli. Bríet og
Ingibjörg þurftu stöðugt að brjóta
niður múra sem urðu á vegi þeirra -
tálma sem voru gerðir af körlum og
þeir stóðu vörð um. Stefnur og
straumar og sú hugmyndafræðilega
gerjun sem átti sér stað í nálægum
löndum skipti sköpum fyrir íslensk-
ar konur.
Frú Bríet Bjarnhéðinsdóttir
Alls staðar þar sem Bríeti er lýst
virðist allt svo stórt í sniðum ("stór
og fyrirferðarmikil") og það sem hún
gerði var stórt. Hún hafði mikinn
styrk sem hún virðist hafa getað
notað á mörgum sviðum. Bríet var
kvenréttindakona, blaðamaður,
útgefandi, bæjarfulltrúi, leiklistar-
gagnrýnandi og margt fleira. Hún
hefur verið mjög fylgin sér og
notaði tímann vel. Það virðist hafa
verið alveg sama hvað hún tók sér
fyrir hendur, hún gekk beint til verks
og lét verkin tala. Bríet var baráttu-
kona, sem fékk miklu áorkað. Þær
konur sem mundu eftir Brfeti lýstu
henni sem gamalli konu enda var
hún komin á níræðisaldur þegar
þær mundu eftir henni. Hún hafði
lifað erfiða tíma og eins og kemur
fram í viðtölunum þurfti hún að
vinna mikið þegar hún var ung og
varð snemma meðvituð um órétt-
læti heimsins. Þar sem hún átti
bræður upplifði hún mikinn mun á
aðstöðu karla og kvenna. Bríet
virðist hafa verið fróðleiksfús bar-
áttukona að upplagi, áhugasöm um
allt milli himins og jarðar. Hún var
umhyggjusöm og réttlætið brann á
henni frá fyrstu tíð. Umhyggjusemin
birtist einkum í samskiptum hennar
við börnin sín og gagnvart þeim
sem stóðu henni næst og lýsti sér
stundum sem stjórnsemi. Bríet
hefur verið einstaklega atorkusöm
og dugleg, alveg frá fyrstu tíð. Hún
las mikið og var mjög félagslynd -
að minnsta kosti á yfirborðinu. En
ekki var nóg með að hún tileinkaði
sér heilmikinn fróðleik heldur tókst
henni að miðla honum til annarra.
Hún var fyrsta konan sem fékk birta
grein eftir sig opinberlega. Hún var
einnig fyrsta konan sem hélt opin-
beran fyrirlestur en hún hélt marga
um ævina. Útgáfa Kvennablaðsins,
sem hún ritstýrði, markaði tímamót
f íslensku samfélagi. Brfet var
skemmtileg og ákveðin, hreinskiptin
og sanngjörn. Þrátt fyrir mikla
fátækt tókst henni að gera ótrúleg-
ustu hluti. Hún studdi Laufeyju og
Héðin til náms og barðist í hinum
ýmsu málum til dauðadags.
Valdimar, eiginmaður Bríetar, var
henni mjög mikið. Hann studdi
hana og þau voru góðir félagar. Ein
af viðmælendum mínum sagði:
"Hún hafði jú engan þarna á bak við
sig í rauninnL.ekki fyrr en hún hittir
Valdimar" en hún varð ekkja ung (46
ára) árið 1902. Bríet synti á móti
straumnum og lenti þvf í sérstakri
stöðu í samfélaginu. Sem dæmi um
það má nefna að þegar valtararnir,
sem hún barðist fyrir, komu til
landsins voru þeir nefndir Bríetar í
niðurlægingarskyni, "það var með
illu . það var gert til óvirðingar".
Viðmælendur mínir voru þó á einu
máli um að ástæðan hafi verið sú
að hún var ákveðin og lét karlana
ekki vaða yfir sig. Bríet var með
öðrum orðum einstaklega dugleg og
ákveðin. Hún spratt upp úr jarðvegi
sem svo margir fslendingar þekktu,
bændasamfélagi þar sem fólk þurfti
að vinna mikið til þess að hafa í sig
og á. Þó að Bríet hafi verið hörð af
sér megnaði hún ekki að skrifa
45