Vera - 01.08.2004, Blaðsíða 50

LOGFRÆÐI / Ragnhildur Helgadóttir
Kynjakvótar og krónureglur
- um forgangsreglu jafnréttislaga o.fl.
» Kynjakvótar, hlutfall kvenna og karla í valdastöðum og jákvæð mismunun hafa verið mikið
rædd undanfarið. I þessari grein er fjallað um þá skyldu sem er talin felast í jafnráttislögunum
að ráða undir ákveðnum kringumstæðum umsækjanda af því kyni sem er í minnihluta í viðkom-
andi starfsstétt og vikið að því hvort eigi að og megi ganga lengra í lögum heldur en nú er gert.
Yfirlit yfir jafnréttislögin
Til að gefa heildstæða mynd af lagareglum
um jafnréttismál er rétt að byrja á að geta
þess að í 65. gr. stjórnarskrárinnar er al-
menn jafnræðisregla þar sem segir að allir
skuli vera jafnir fyrir lögunum og njóta
mannréttinda. í annarri málsgrein 65. gr.
er hnykkt á því að karlar og konur skuli
njóta jafns réttar í hvívetna.1
Jafnréttislögin sem nú gilda eru frá ár-
inu 2000." Markmið þeirra er að koma á og
viðhalda jafnrétti og jöfnum tækifærum
kynjanna og jafna þannig stöðu þeirra. I
lögunum eru í fyrsta lagi almenn
ákvæði sem lögin setja í kafla und-
ir heitinu réttindi og skyldur: Um
t.d. að konum og körlum hjá sama
atvinnurekanda skuli greidd jöfn
laun og þau njóta sömu kjara fyrir
jafnverðmæt og sambærileg störff"
og um að gera skuli ráðstafanir til
að gera konum og körlum kleift að
samræma starfs- og fjölskyldu-
skyldur.1' f lögunum er í öðru lagi
að finna ýmis bannákvæði: Al-
mennt bann við mismunun, hvort
heldur er beinni eða óbeinni,v
i 1 65. gr. stjórnarskrárinnar segir „Allir skulu vera jafnir
fyrir lögum og njóta mannréttinda án tillits til kynferðis, trú-
arbragða, skoðana, þjóðernisuppruna, kynþáttar, litarháttar,
efnahags, ætternis og stöðu að öðru leyti. Konur og karlar
skulu njóta jafns réttar í hvívetna.”
i i Þau eru nr. 96/2000 og heita fullu nafni lög um jafna
stöðu og jafnan rétt karla og kvenna.
iii 14. gr.
bann við mismunun í kjörum, ráðningu og
vinnuskilyrðum,vl við hvers kyns mismun-
un sem snertir menntun™ og við hefndar-
aðgerðum gagnvart starfsmönnum sem
krefjast leiðréttingar á grundvelli laganna.viii
Fyrir utan 20. gr. jafnréttislaganna, sem
snýr að þátttöku í nefndum, stjórnum og
ráðum á vegum hins opinbera, gilda öll
ákvæði laganna jafnt um einkaaðila og op-
inbera aðila. M.a. vegna reglna um skyldu
stjórnvalda til að rökstyðja stjórnvalds-
ákvarðanir (en ákvarðanir um manna-
ráðningar teljast til þeirra) sjá flestir og
iv 16. gr.
v 22. gr.
vi 23. og 24. gr.
vii 26. gr.
viii 25. gr.
ix Mál nr. 12/2003.
x Mál nr. 14/2003.
xi Hrd. 1993 bls. 2230.
heyra meira um jafnréttislögin í tengslum
við ríki og sveitarfélög heldur en einkaað-
ila. En þau gilda semsagt jafnt á þessum
sviðum og það eru mörg dæmi um það að
kærunefnd jafnréttismála hafi fjallað um
meint brot einkaaðila á jafnréttislögum, nú
síðast í áliti frá 18. mars 2004.iv
Forgangsregla jafnréttislaganna
Aðalefni þessarar greinar er forgangsreglan
sem talin er felast í jafnréttislögunum. I
framhaldi af áliti kærunefndar jafnréttis-
mála í tilefni af skipun hæstaréttardómara’1
varð heilmikil umræða um hana,
kynjakvóta, svokallaða jákvæða
mismunun og fleira. Þessi um-
ræða var að mörgu leyti ruglings-
leg og þess vegna er ástæða til að
tala aðeins nánar um forgangs-
regluna. Hér á eftir verður ekki
notað hugtakið „jákvæð mismun-
un.” Það er vegna þess að það hef-
ur ekki ákveðna lögfræðilega
merkingu í íslensku. Fólk hefur
notað það í þeirri merkingu sem
því hentar hverju sinni, en þær
merkingar eru nógu ólíkar til þess
xii Sem dæmi um þetta má nefna álit kærunefndar jafn-
réttismála í máli nr. 2/2004. Þar var talið að gengið hefði
verið framhjá hæfari umsækjanda til þess að ráða umsækj-
anda af því kyni sem var í minnihluta í starfsstéttinni.
Kærunefnd jafnréttismála taldi þetta hafa verið beina mis-
munun á grundvelli kynferðis.
xiii Sem dæmi um mál sem valt á sönnun, sjá dóm Hæsta-
réttar frá 22. janúar 2004 í máli nr. 330/2003, um mál þar
ÞEGAR ER MEÐ ÖÐRUIVl ORÐUM KOMIÐ AÐ ÞVÍ
AÐ KASTA KRÓNU UM HVERN SKULI RÁÐA, ÞÁ
Á AÐ RÁÐA UMSÆKJANDA AF ÞVÍ KYNI SEM
ER í MINNIHLUTA í STARFSSTÉTTINNI. ÞANNIG
AÐ ALLT TAL - SEM KOM M.A. UPP
SÍÐASTLIÐIÐ VOR - UM SKYLDU TIL AÐ RÁÐA
MINNA HÆFA UMSÆKJENDUR TIL STARFA
VEGNA KYNFERÐIS ÞEIRRA ER BYGGT Á
ALLT ÖÐRUM VERULEIKA EN ÍSLENSKUM
50 / 4. tbl. / 2003 / vera