Vera - 01.08.2004, Blaðsíða 44

KONUR OG KAUPMENNSKA í MALAVÍ /
uðstól en áður til þess að rútuinnflutningur-
inn borgi sig. Hún hefur því þurft að draga úr
verslunarferðunum og hagnaðurinn hefur
minnkað í samræmi við það. Hún lifir þó í
voninni um að efnahagsumhverfið muni aft-
ur snúast henni í vil.
Ennþá er það ekki á nema fárra kvenna
færi í Malaví að stunda rútuinnflutning því til
þess þarf vegabréf, sem fáir hafa efni á að
eignast í Malaví, og einnig stærri viðskipta-
höfuðstól en flestir í þessu fátæka landi hafa
ráð á. Samkvæmt opinberum tölum er meira
en helmingur malavískra kvenna ólæsar og
flestir foreldrar leggja minni áherslu á
menntun dætra sinna heldur en sona. Þó
fjölskylda Phalessar hafi verið fátæk tókst
henni þó að klára framhaldsskóla,
auk eins árs náms í félagsmála-
ráðgjöf og hefur menntun hennar
stuðlað bæði beint og óbeint að
velgengni hennar í viðskiptum.
Árið áður en Phaless byrjaði rútu-
innflutninginn fékk hún ársleyfi
frá störfum sínum sem félags-
málaráðgjafi til að stunda eins árs
diplómanám í samfélagsþróun á
írlandi. Hún fékk fullan styrk til
námsins en vann við uppvask á
veitingahúsi samhliða náminu og
gat safnað sparifé sem hún flutti með sér til
Malaví að loknu námi. Það var þetta sparifé
sem gerði henni kleift að byrja rútuinnflutn-
inginn.
Samhjálp stórfjölskyldunnar
Phaless flytur aðallega vörur frá Suður Afríku
og hefur stofnað til óformlegra viðskipta-
tengsla við nokkra heildsala sem gerir við-
skiptin bæði öruggari og hagstæðari. Við-
skiptaferðirnar eru erfiðar og áhættusamar
og rútukaupkonurnarferðast gjarnan saman
í hópum til að verjast þjófum og öðrum
hættum. En erfiðasti hjallinn er þó landa-
mærin, segir Phaless, því tollverðirnir geta
verið harðir í horn að taka. „í þessum bransa
er mjög mikilvægt að þekkja innflutnings-
lögin. Ef þú veist ekki hvað þú átt að borga
há innflutningsgjöld notfæra landamæra-
verðirnir sér það strax. Þeir láta þig borga
meira en þér ber og svo stinga þeir mismun-
inum í eigin vasa." Phaless segir að það þurfi
reynslu og leikni til að eiga við tollverðina en
ef rétt er að farið er hægt að „semja" við þá
og borga lítil eða engin gjöld, bætir hún við
og glottir.
Varningurinn sem Phaless kemur með frá
Suður Afríku er aðallega fatnaður sem fastir
viðskiptavinir hennar við Apaflóa hafa pant-
að en ein verslun á svæðinu tekur vörurnar
hennar einnig í umboðssölu. Neytendahóp-
urinn er aðallega lítill hópur mi11istéttarfólks
á föstum launum hjá ríkinu eða alþjóðlegum
hjálparstofnunum sem getur veitt sér þann
munað að kaupa ónotuð föt. Phaless sér al-
farið um verslunarferðirnar til Suður Afríku
en þegar heim er komið hjálpast hún og eigin-
maður hennar að. „Maðurinn minn hefur
hjálpað mér mjög mikið og við hjálpumst að
við flest sem við gerum. Stundum þegar ég er
upptekin selur hann vörurnar fyrir mig og
hann hefur Ifka bætt við höfuðstólinn hjá mér
þegar hann hefur minnkað af einhverjum
ástæðum."
Samhjálp innan stórfjölskyldunnar er
mikilvægt félagslegt öryggisnet í Malaví eins
og víða annars staðar í Afríku. Að mati
Phalessar er þetta afríska samfélagseinkenni
þó ekki alltaf til góðs og telur hún það oft
hindra viðskiptahagnað og gera fólki erfitt
fyrir að halda viðskiptahöfuðstól stöðugum,
hvað þá að auka hann. Báðir foreldrar
Phalessar dóu fyrir mörgum árum síðan frá
stórum barnahópi. Þar sem Phaless er elst í
systkinahópnum hefur það mest komið í
hennar hlut að sjá um yngstu systkini sín auk
þess að ala upp börnin sín tvö. Með athafna-
semi sinni hefur henni tekist að koma þeim
öllum gegnum skóla en hún segir það oft
hafa bitnað á viðskiptunum. „Það er erfitt að
segja systkinum sínum að ekki séu til pen-
ingar fyrir skólagjöldum þegar það eru í
raun til peningar sem ætlaðir eru í viðskipt-
in. Þá verður þú bara að gjöra svo vel og
taka af höfuðstólnum og vona að í næstu
ferð muni þér takast að bæta það upp með
hagnaði."
Fjölskylda bæði hindrun
og stuðningur
Phaless leggur einnig áherslu á að viðhalda
góðu sambandi við tengdafjölskyldu sína
því að í Malaví getur slæmt samband við
tengdafjölskyldu leitt til ýmissa alvarlegra
vandamála. Þetta felur m.a. í sér reglulegar
peningagjafir til tengdamóður hennar og
mágkvenna og segir Phaless það líka bitna á
viðskiptunum hennar. „I raun er stórfjöl-
skyldan okkar stærsta vandamál hérna í
Malaví sérstaklega ef þú ert að reyna að
stunda viðskipti," segir Phaless og hlær.
„Stundum hafa meðlimir í fjölskyldunni
spurt mig hvernig standi á því að ég leggi
mig í þá hættu sem getur fylgt því að fara í
verslunarferðirnar til Suður Afríku. En þegar
ég bendi þeim á að án þessara viðskipta
mundi ég ekki geta hjálpað þeim á þann hátt
sem ég geri núna þá þagna þau," bætir hún
við sposká svip.
Ég spyr Phaless að lokum hvaðan hún
hafi viðskiptavitið og hún svarar ákveðin:
„Frá móður minni sem var ötul kaupkona.
Faðir minn starfaði í hernum og við fluttum
oft milli staða en móðir mín kom sér alltaf
upp viðskiptum við hæfi á hverj-
um stað. Þegar við bjuggum ná-
lægt landamærum Sambíu flutti
hún inn notuð föt þaðan og seldi í
Malaví. Á þeim tíma var slíkur inn-
flutningur ólöglegur og hún tók
mikla áhættu með því að smygla
þeim inn í landið en tekjurnar af
þeim viðskiptum voru fjölskyld-
unni mjög mikilvægar." Phaless
segir að fjölskyldan hafi verið já-
kvæð gagnvart viðskiptastarfsemi
móður hennar og stutt hana, rétt
eins og fjölskylda Phalessar styður viðskipti
hennar en Phaless telur slíkan stuðning mik-
ilvægt skilyrði fyrir happasælum viðskiptum
kvenna. „Viðhorf samfélagsins til viðskipta-
starfsemi kvenna er misjafnt eftir landshlut-
um í Malaví. Hérna á svæðinu í kringum
Apaflóa er fólk yfirleitt jákvætt gagnvart því
að konur stundi verslun og viðskipti því hér
er löng hefð fyrir því að konur kaupi og selji
fisk. Margar konur á þessu svæði reka nú sín-
ar eigin verslanir eða önnur smáfyrirtæki. Á
öðrum stöðum í landinu er þessu öðru vísi
farið. Þar verða kaupkonur iðulega fyrir illu
umtali, sérstaklega ef þær ferðast mikið og
fólk sakar þær oft ranglega um lauslæti og
siðleysi þó þær séu bara að reyna að sjá fyrir
fjölskyldunni," segir Phaless alvarleg. Slíkt
umtal reynist flestum þungt í skauti og er
sennilega ein af áhrifamestu hindrunum
gegn almennri velgengni kvenna í viðskipt-
um í Malaví.
Á ÞEIM RÚMLEGA SJÖTÍU ÁRUM SEM MALAVÍ VAR
FORMLEGA UNDIR BRESKRI NÝLENDUSTJÓRN
MINNKAÐI EFNAHAGSLEGT SJÁLFSTÆÐI KVENNA OG
ÁHRIF ÞEIRRA Á TRÚARLEGU OG PÓLITÍSKU SVIÐI
SAMFÉLAGSINS DVÍNUÐU
44/4. tbl. / 2003/ vera