Dagblaðið Vísir - DV - 29.05.2004, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 29. MAÍ2004
HelgarblaO DV
í grónu íbúðahverfi í Reykjavík veitir Vigdís Erlendsdóttir Barnahúsi forstöðu. Hún er hjúkrunarfræðingur
með embættispróf i sálfræði og Barnahúsi er ætlað að sinna málefnum barna sem grunur leikur á að hafi
orðið fyrir kynferðislegri áreitni eða ofbeldi. Börn og forráðamenn þeirra geta fengið þjónustu á þessum stað
sér að kostnaðarlausu. Norðurlandaþjóðir sækja þekkingu í Barnahúsið hér á landi og Vigdís segir Barna-
hús i stöðugri þróun:
„Heimsendir hefur skollið á þessu fólki, og það þarfskýrar upplýsing-
ar um hvernig á að bjarga sér út úr því og tjasla veröldinni saman aft-
ur. Að sjálfsögðu eru mörg börn mjög illa farin eftirþessa reynslu."
■
Vigdís Erlendsdóttir for-
stöðumaður Barnahúss bendir
á að samkvæmt réttarfarslög-
unum eigi dómarar sjálfdæmi
um hvernig þeir haga sinni
skýrslutöku á rannsóknarstigi,
„hvort þeir óska eftir aðstoð kunn-
áttumanns og hvort skýrslutakan
fer fram utan dómhússins og þá t.d.
hér í Barnahúsi.Þeir hafa ólíkar
skoðanir á því hvað hentar, sumir
telja best að gera þetta í dómhúsi
og kveðja til þess kunnáttumenn,
t.d. lögreglumenn með reynslu af
skýrslutöku en hafa kannski ekki
sérstaka þjálfun eins og við. Lögin
eru algjörlega skýr, dómarar ákveða
þetta og reynslan sýnir að flestir
þeirra ákveða að gera þetta hér."
Réttarfarslögunum var breytt 1999.
„Dómarar sjá um skýrslutökuna og
hugmyndin er að forða barninu frá
að þurfa að mæta við aðalmeðferð
málsins." Vigdís er ekki í vafa um að
enn megi betur gera. „Mér finnst að
lögin megi ganga lengra, fram-
kvæmdina má njörva meira niður
en gert er £ lögunum og það má
hafa skýrari ákvæði um hvernig á
að standa að þessu. Taka eigi
skýrslur af börnum undir 15 ára
aldri utan dómhúss og tel ég að
hagsmunum þeirra sé best borið í
Barnahúsi. Kunnáttumann þarf að
skilgreina í lögum, nú segja lögin
dómarann geta kvatt til kunnáttu-
mann, dómarinn ákveður í hverju
tilviki hver telst kunnáttumaður."
Sérkunnáttan í Barnahúsi
„Starfsmenn hér hafa fjölbreytt-
an bakgrunn en allir hafa grund-
vallarþekkingu £ þroska barna,"
heldur Vigd£s áfram, „sjálf er ég
hjúkrunarfræðingur og hef emb-
ættispróf £ sálfræði, hér er l£ka af-
brota- og uppeldisfræðingur,
starfsmaður með masterspróf £
félagsráðgjöf og ritarinn er með BA-
próf í sálfræði. Ef grunur leikur á að
barn hafi verið misnotað kynferðis-
lega á að tilkynna það barnavernd-
arnefnd þar sem barnið hefur fast
aðsetur. Nefndin getur kært málið
til lögreglu, forráðamenn barnsins
eða bara hver sem er, en við ráð-
leggjum alltaf að nefndirnar taki
það að sér, til þess að taka þann
þunga af fjölskyldunni sem stendur
í þessu. Hlutverk okkar er mjög
skýrt; taka skýrslur af börnunum og
könnunarviðtöl ef gerandinn er
ósakhæfur fyrir æsku sakir, þ.e.
undir 15 ára aldri. Þá er málið
einungis kannað sem barnavernd-
armál. Nefndirnar hafa skyldur við
börn sem hafa orðið fyrir ofbeldi
eða afbrotum, þær eiga að hlutast
til um að börnin fái viðeigandi
þjónustu og þær geta óskað eftir að
við veitum hana þvf að við erum
sérfræðingar. Sú þjónusta er fólgin £
viðtalsmeðferð og ráðgjöf við for-
eldra eða forráðamenn. Gerendur
undir lögaldri koma ekki til okkar
en £ undirbúningi er að nýta þessa
stofnun á einhvern hátt £ þágu
þeirra." Vigdis segir börn sem mis-
noti börn hafa til þess aðrar hvatir
en fullorðnir menn eða konur,
þetta sé stundum hegðunartruflun
sem brjótist út á þennan hátt. Og £
Barnahúsi notar fagfólk ákveðna,
viðurkennda aðferð við
skýrslutökur sem hefur verið rann-
sökuð £ Bretlandi og Bandrfkjunum
f mörg ár. „Hún hefur fyrst og
fremst verið þróuð £ Bandarikjun-
um," og til frekari útskýringar bætir
Vigdfs við, „aðferðin sýnir bókstaf-
lega hvernig maður fær áreiðanleg-
an vitnisburð frá þolenda kynferð-
isofbeldis. Aðferðin er stöðluð, við
styðjumst við handrit þótt við séum
ekki að einblfna á það. Það þarf að
skapa tengsl og trúnað, athuga
hvort barnið hafi vald að þeim hug-
tökum sem þarf að nota til að lýsa
verknaði af þessu tagi. Ef barnið
hefur ekki vald á hugtökunum, get-
ur það ekki komið með framburð £
sakamáli sem hægt er að byggja á,
en börn hafa vald á hugtökum að
einhverju marki, nema ómálga
börn náttúrulega. Við tölum ekki
við yngri en þriggja og hálfs árs
börn með þessari aðferð. Ef yngri
börn eru þolendur segjum við dóm-
urum að við búum ekki yfir aðferð-
um sem hægt er að nota við
skýrslutökur af svo ungum
börnum. Tfmasetningar og mjög
nákvæmar lýsingar eru nauðsyn-
legar til þess að ákæra sé möguleg.”
Börn í Barnahúsi
„Barnið kemst fyrst f snertingu
við yfirvald þegar það kemur hing-
að,“ áréttar Vigdfs, „ þvf það ermik-
ilvægt að menga ekki frásögn þess
og þeir tali við þá sem hafa til þess
þekkingu. Ef ekki er rétt staðið að
viðtalinu getur það eyðilagt málið.
Að þvf loknu er barninu og forráða-
mönnum þess sagt hvað er
framundan, hvað tekur við. Barn-
inu er sýnd aðstaðan til læknis-
skoðunar hér f húsinu. Hana fram-
kvæma kvensjúkdómalæknir,
barnalæknir og hjúkrunarfræðing-
ur og hún er tekín upp á mynd-
band, m.a. til að tryggja
sönnunargögn." Að þvf búnu er
barnið kynnt fyrir þeim sem ræða á
við það og fyrsti túninn er bókaður,
„þannig að barnið og þeir sem að
þvf standa eiga ekki að velkjast í
vafa um hvað tekur við," segir Vig-
dís, „heimsendir hefur skollið á
þessu fólki, og það þarf skýrar upp-
lýsingar um hvemig á að bjarga sér
út úr því og tjasla veröldinni saman
aftur. Þau verst leiknu eru vistuð á
Stuðlum og barna- og unglingageð-
deild og við erum í mjög góðu sam-
bandi við sérfræðinga þar. Ef um er
að ræða sakamál fær barnið réttar-
gæslumann þegar málið er kært,
hlutverk hans er m.a. að setja fram
bótakröfur. Hagsmunagæsla fyrir
brotaþola er ákaflega mikilvæg og
hefur að mínu viti bætt stöðu
þessara barna til muna. Starfsmenn
Barnahúss bera ævinlega vitni og
við gefum vottorð sem lögð eru fyr-
ir dóminn og bótakrafan grundvall-
ast á. En bætur snúast ekki um pen-
inga heldur undirstrika þær að
þolandinn er ekki ábyrgur fyrir
verknaðinum, algengt er að börn
þjáist af sektarkennd í kjölfar
þessarar lífsreynslu. Bæturnar eru
eiginlega tákn þessa," telur Vigdís.
Og börnunum léttir svo við að segja
frá, „þau gráta ekki við skýrslutökur
eins og margir kynnu að ætla. Það
gætu óreyndir talið mark um
ósannsögli en þvert á móti, þeim
léttir svo óskaplega. Þau eru laus
undan viðjunum."
Umræða og umfjöllun
Að mati Vigdísar vita börn í dag
að þau eiga að segja frá slíkum at-
vikum, „sérstaklega þau sem ekki
alast upp við stöðuga misnotkun.
Ég er með sálfræðistofu mína í
Keflavík, þar tala ég m.a. við konur
á mínum aldri og eldri sem nú eru
að segja frá í fyrsta sinn, það hafði
ekki hvarflað að þeim í 30 ár. Ég
held að miklu fleiri þolendur kom-
ist undir manna hendur en áður
var, sem betur fer. Hinsvegar er ég
algjörlega á móti mynda- og nafna-
birtingum af gerendum, það veitir
falskt öryggi. Brot af þessu tagi eru
oftar en ekki framin af einhverjum
nákomnum barninu, og þau vilja
ekki að hann sé á forsíðum blað-
anna. Engin rannsókn sem ég hef
kynnt mér bendir til að þessar birt-
ingar hafl fælingaráhrif, enda er
hættulegt að ætla einhverjum öðr-
um en þar til bærum yfirvöldum að
meta sekt og sakleysi. Þá hefur al-
menningur tekið lögin í sínar hend-
ur og hann er ekki fær um það, til
þess eru tilfinningamar of sterkar."
En hvernig fara þá starfsmenn
Barnahúss að? „Þetta er umfram
allt okkar vinna," svarar Vigdís, „ og
það sem gerir þetta auðveldara er
að við erum ekki áhorfendur. Við
emm menntuð í að verjast því að
missa kjarkinn og verða miður sfn,
meginatriðið er að gera greinarmun
á hvað er manns og hvað annarra.
Við eigum að þjóna okkar hlutverki
sem fagmenn og geta aðstoðað en
ekki dæma. Það þýðir þó ekki að
okkur sé sama, við nálgumst við-
fangsefnið einungis á annan hátt.
Annars brennum við út á 3 mínút-
um," segir forstöðumaður Barna-
húss.
Norðmenn fræddir um
Barnahús
Vigdís segir Barnahúsið mikið
notað, „kerfið og samstarfið virka ef
þeir sem að málunum koma vilja
það. Lögin krefjast ekki sam-
starfsins en margir sjá kostina í að
það sé fyrir hendi. Við sækjum
námskeið til Bandaríkjanna en
Norðurlöndin sækja þekkingu
hingað. í næstu viku fer ég til Nor-
egs að kynna starfsemina hér og
Barnahússhugmyndir eru líka uppi
í Svíþjóð og Danmörku. Ný úrræði
þurfa tíma til að vinna sér fylgi,
barnaverndarkerfið og réttar-
vörslukerfið eru ólík en þaú verða
að vinna saman. Barnahús stuðlar
að virku samstarfi milli
réttarvörslukerfis, barnaverndar-
yfirvalda og heilbrigðiskerfis," segir
Vigdfs Erlendsdóttir, forstöðumað-
ur Barnahúss, að lokum.
Vfgdfs Erlends-
dóttir Vígdís er
forstöðumaður
Barnahúss þar sem
skýrslutaka afbörn-
um sem hafa t.d. lentí
kynferðislegu ofbeldi
feryfirleitt fram. Barna-
húsið er I stöðugri þróun
og þegar hafa hinar
Norðurlandaþjóðirnar sótt
þekkingu til þess.
Börnum láttin við að segja
frá kynferðislegri misnotkun