Freyr - 15.02.1952, Blaðsíða 6

52
FREYR
ETTIE HENRIQUES, hreinlœtisráðunautur:
Þegar rétt er mjaltað
verða kýrnar hraustar og afurðir þeirra miklar
Danir hafa nokkra ráðunauta til þess að leið-
beina bændum í hreinlæti og góðri hirðingu
gripa og afurða. Höfundur eftirfarandi greinar er
einn þessara ráðunauta og hefir ritað hana í Uge-
skrift for landmænd. Höfum vér fengið leyfi
til að snara greininni á íslenzku og birta hana.
I þýðingunni er henni vikið við þar sem miðað
hefir verið við danska staðhætti sérstaklega.
Ritstj.
Þó aö meginhluti uppskerunnar sé not-
aður handa kúnum og þannig breytt í
mjólk, þó að mjólkurframleiðslan sé mjög
vinnufrek, og þó að í mörgum löndum séu
framkvæmdar tilraunir og rannsóknir við-
víkjandi myndun mjólkurinnar og fram-
leiðslu hennar, og þó að ljóst sé hversu
þýðingarmikið það er að kýrjúgrið sé vel
hirt og rétt handtök við það höfð, þá er það
eitt og annað^ sem enn er ólært. En svo
langt er reynslunni komið, að almenning-
ur getur af henni lært ýmislegt.
Til þess að skilja verkanir hinna ým-
issu mjaltaaðferða, er nauðsynlegt að
þekkja byggingu júgursins og starfsemi
þess. Júgrið er aðallega myndað af kirtil-
vef, tengdum saman með bandvefsmilli-
gerðum og er byggingin þannig, að það
er í rauninni fjórir aðgreindir kirtlar.
Hægri og vinstri helmingur eru glöggt af-
markaðir af bandvefshengi, sem styður
festingu júgursins, en festingin er mörk-
uð af sýnilegri lægð milli júgurhlutanna.
Fram- og afturjúgur standa ekki í sam-
bandi sín á milli, því þó að kirtilvefir
þeirra séu samvaxnir, er aldrei samgangur
í milli. Aukakirtlar geta einnig verið með
sjálfstæðum spenum eða spena, er stund-
um opnast á aðal-spena. Bandvefur styður
og fyllir holrúm milli kirtlanna og á sum-
um kúm er hann svo mikill, að talað er
um kjötjúgur, en þau júgur eru lítt hæf
til mjólkurframleiðslu.
Kirtilvefurinn er myndaður af mergð
kirtilblaðra, en í frumum þeirra myndast
mjólkin. Hver kirtilblaðra hefir örlítið frá-
rennslisop, sem, ásamt öðrum, myndar
ganga, er síðan sameinast, mynda aðra
stærri og að lokum sameinast þeir í víða
mjólkurganga, svo að kerfi þetta líkist
mest vinberjaklösum. Aðalstofnarnir, eða
mjólkurgangarnir, opnast í mjólkurholið,
holrúmið, sem liggur úr júgrinu niður í
spenann. Endar það með spenaopinu, sem
er þröngur gangur í broddi spenans, um 1
cm. að lengd og er það lokað með hring-
vöðva, sem getur verið svo slakur, að
kýrin sé lausmjólka (leki sig) eða svo
strengdur, að kýrnar séu seigmjólka.
Mjólkurmyndunin.
Blöðrur kirtlanna eru umluktar að
nokkru af vöðvavef og að öðru leyti af
æðum, sem eru hin eiginlega verksmiðja
mjólkurinnar. í æðunum flytjast næring-
arefnin til kirtlafrumanna, sem halda
þeim föstum og mynda úr þeim mjólk, en
hún þrýstist inn í holrúm blaðranna.
Smátt og smátt fyllast blöðrurnar, en
jafnframt eykst þrýstingurinn í júgrinu
og við það takmarkast magn þess vökva,
sem frumur kirtlanna geta framleitt og
þannig minnkar mjólkurmyndunin í júgr-
inu því lengra sem líður frá mjöltum.
Þegar mjaltað er minnkar þrýstingurinn
í júgrinu, við það skapazt skilyrði til auk-
innar starfsemi kirtlanna, mjólkurfram-
leiðslan örvazt, og er hér full skýring gef-
in á því, að hámjólka kýr gefa meiri nytjar
ef þær eru mjaltaðar þrisvar eða fjórum
sinnum í sólarhring heldur en ef tvisvar er
mjaltað. Jafnframt vex fitumagnið, því að