Freyr - 15.02.1952, Blaðsíða 19

FRE YR
65
PÁLL AGNAR PÁLSSON:
Um júgurbólgu
Júgurbólga er algengur sjúkdómur hér á
landi, og mun vafalaust vera sá sjúkdóm-
ur, er mestu tjóni veldur þeim bændum,
sem stunda nautgriparækt og mjólkursölu
sem aðalatvinnu.
Undanfarin ár hefir nokkuð verið unnið
að því að athuga hve útbreidd júgurbólga
er, einkum þó í sveitum í nágrenni Reykja-
víkur, sem og hvaða sýklar eru oftast valdir
að júgurbólgu. Rannsóknir þessar hafa m.
a. leitt það í ijós, að júgurbólga er mjög
útbreidd, en útbreiðslan virðist nokkuð
misjöfn. Til eru fjós, þar sem júgurbólgu-
sýklar finnast ekki, en í öðrum fjósum er
um helmingur af kúnum sýktur. Við þessar
rannsóknir fundust að meðaltali um 20%
af kúnum sýktar á einum eða fleiri spen-
um, en alls hafa verið rannsakaðar um 600
kýr og sumar oftar en einu sinni. Vitað er
að júgurbólga er allútbreidd í mörgum
öðrum héruðum, svo tjón af völdum júgur-
bólgu er mjög mikið, sennilega nemur af-
urðatap vegna júgurbólgu hér á landi milj-
ónum kilógramma af mjólk árlega. Er því
fyllsta ástæða til þess, að bændur veiti
sjúkdómi þessum meiri gaum en verið
hefir, og leggi þá einkum áherzlu á þær
aðgerðir, er vænlegastar eru til þess að
forðast júgurbólgu eða draga úr útbreiðslu
hennar.
Júgurbólga er oftast næmur sjúkdómur;
valda henni ýmsir sýklar, en þeir berast
einatt, einkum við mjaltir, frá einni kú til
annarrar, eða frá einum spena til annars.
Hér á landi virðast keðjusýklar (strepto-
coccus agalactiae) oftast vera orsök júgur-
bólgu í kúm. Þegar júgur smitast af þess-
um sýkli, valda þeir oftast hægfara, lang-
vinnri bólgu, ber oft mjög lítið á venjuleg-
um bólgueinkennum fyrst í stað. Virðast
júgur og mjólk við skoðun eðlileg, og þarf
að gera sérstök próf á mjólkinni til þess
að ganga úr skugga um, að í mjólkinni er
urmull af júgurbólgusýklum. Meðan júgur-
bólgan er á þessu stigi, eru kýr þessar hin-
ir hættulegustu smitberar, þar sem erfitt
er að átta sig á, að um júgurbólgu er að
ræða og gera viðeigandi varnarráðstafanir.
Þegar líður á mjólkurskeiðið og kýrin fer
að geldast, bólgnar júgrið þó oft og mjólk-
in spillist, verður snákuð og þunn. Einkum
kemur þetta fram ef óreglulega eða illa er
mjólkað, eða ef kýrin hefir orðið fyrir
kulda eða dragsúg. Þegar bólguköstin hafa
endurtekið sig nokkrum sinnum, fer að
koma í ljós varanleg breyting á júgurvefn-
um. Júgrið verður þá fast og stinnt átöku,
og stundum finnast brishnútar eða ber,
sem oft eru hörð átöku. Júgurhlutinn, sem
sýktur er, verður oft minni um sig, og
nytin minnkar. Breytingar þessar stafa af
hinu sífellda eyðileggingarstarfi júgur-
bólgusýklanna, og loks getur júgurhlutinn
eyðilagzt með öllu.
Af þessu er ljóst, að þegar júgurbólgu
verður vart í kú, má oft gera ráð fyrir, að
sýking hafi átt sér stað nokkuð löngu áð-
ur, og í mjólkinni hafi um langt skeið ver-
ið júgurbólgusýklar.
Aðrir keðjusýklar (str. uberis og str.
dyolactiae) virðast stundum valdir að
júgurbólgu, en eru fremur sjaldgæfir.
Klasasýklar (stafylococcus pyogenes)
finnast ekki ósjaldan sem orsök júgurbólgu.
Júgurbólga, af þessari orsök, er oft hættu-
leg, júgrið blæs upp á skömmum tíma,
verður mjög hart átöku og viðkvæmt. Drep
getur hlaupið í bólguna og oft fylgir bólgu
þessari mikil vanlíðan og lystarleysi. Ýmsir
aðrir sýklar valda júgurbólgu en eru sjald-
gæfir. Þegar júgur á kúm eru loftdæld til
lækningar doða, ber það stundum við, ef
nægilegt hreinlæti er ekki viðhaft, að kýr
fái ákafa júgurbólgu, vegna þess, að smit
hefir borizt inn í júgrið við dælinguna. Þá
skal þess getið, að vandlega ber að varast
að dæla lofti í júgur ef minnstu einkenni
júgurbólgu eru sjáanleg, t. d. snákar og
kyrningur í mjólk, þroti og hiti í júgri o.
s. frv.
Fólk, sem hefir ígerðir á höndum, hand-
leggjum eða andliti, hálsbólgu eða útferð
úr eyrum, vegna eyrnabólgu o. s. frv., má
aldrei fást við mjaltir. Sumir þeir sýklar,