Freyr - 15.02.1952, Blaðsíða 7

FREYR
53
fitan er smákúlur, sem ekki hafa greiða
framrás í gegn um hina þröngu ganga
kirtlanna þegar mikill þrýstingur er í
júgrinu. Þegar mjaltað er, kemur fyrst
mjólk með sáralitlu fitumagni (y2—-1%),
en síðustu droparnir eru aftur á móti mjög
fituauðugir (8—10% fita). Því styttri tími,
sem líður milli mjalta, þeim mun auðveld-
ari er framrás fitunnar í júgrinu, ein-
mitt af því að mótstaðan er minni því oft-
ar sem mjaltað er.
Tœmihrif.
Bæði myndun mjólkurinnar og tæming
júgursins fara fram fyrir áhrif hormóna
(hvata). Júgrið vex vegna áhrifa kynhor-
móna og í öðru lagi er um að ræða verkanir
þeirra hormóna, sem myndast í lok með-
göngutímans og stýra mjólkurframleiðsl-
unni unz langt er liðið á næsta meðgöngu-
tíma. Loks eru það hormónverkanir, sem
stýra tæmingarhreyfingunum.
Þegar kálfurinn sýgur spenana, eða þeir
eru snertir á annan hátt, berast áhrif til
heilans með tilfinningataugunum. Undir
heilanum er lítill kirtill, heiladingullinn,
sem framleiðir hormónið oxytocin. Oxyto-
sinið berst með blóðstraumnum til júgurs-
ins og dreifist þar út í hinar fínustu hár-
æðar kirtilvefsins. Hér verkar oxytocinið á
vöðvaþræði kirtlanna, þeir draga sig sam-
an og þrýsta mjólkinni út í gegn um gang-
ana til mjólkurklefanna, en þeir eru tæmd-
ir við mjaltir á þann hátt, að þrýst er á
spenann svo sem raun er á við handmjalt-
ir, eða við sog, þegar vélmjaltað er, en við
báðar aðferðir skeður það, að hringvöðvinn
slaknar og opið víkkar svo að mjólkin getur
streymt út.
Oxytocinið í blóðinu verkar aðeins stutta
stund, það er eyðilagt 7 mínútum eftir að
það myndast, hjá sumum kúm á skemmri
tíma, hjá öðrum endist það lítið eitt lengur
Sé mjöltum ekki lokið þegar hormónverk-
anirnar stöðvast næst aðeins sú mjólk úr
kúnni, sem komin er í hina víðustu mjólk-
urganga þegar oxytocinverkanirnar stöðv-
ast, og nytin verður lítil. Þess vegna er það
mjög mikilsvert að hratt sé mjaltað og þess
vegna fær sá, er hratt mjaltar, meiri mál-
nyt úr kúnni en hinn, sem er seinn og
syfjaður við starfið.
Hormónverkanirnar geta líka stöðvast og
mjólkurstraumurinn um leið, ef kýrin er
óróleg eða verður hrædd. Ef ótti grípur
kúna af einhverri ástæðu, myndast hor-
món, sem heitir adrenalín; það hefir þær
verkanir að blóðið streymir hægar í æðun-
um, en þá tekur það lengri tíma fyrir oxy-
tocinið að streyma frá heiladinglinum til
kirtlanna í júgrinu. Til þess að tryggja
eðlilegar hormónverkanir hjá kúnum og
skapa eðlileg tæmihrif í júgrum þeirra,
er kyrrð og ró nauðsynleg í fjósinu, ekki
má slá kýrnar né hrinda þeim eða fara
hranalega að þeim, og ekki skyldi fóður
liggja sýnilegt, sem þær vilja ná en geta
ekki.
Söngur og hljóðfærasláttur í fjósinu
virðist hafa áhrif til hins betra á afurða-
magnið, þó ekki af því að kýrin hafi það
söngeyra sem verkar þannig, að Vínar-
valsinn gefur meiri mjólk en sorgarmars-
inn, heldur hitt, að söngur og hljóðfæra-
sláttur hefir róandi verkanir á mjalta-
manninn, umgangur hans og hávaði verð-
ur minni eða heyrist ekki fyrir hljóðfæra-
slættinum. Það er alþekkt, að málnyt er
minni en venjulega ef gestir eru í fjósi um
mjaltatíma, auðvitað af því að gestur
veldur truflun í fjósi.
King hefir sagt frá heimili þar sem heim-
sóknir voru algengar að sumrinu, og við
fyrstu heimsóknirnar í fjósið, um mjalta-
tímann, minnkaði bæði mjólkurmagn og
fita, en þetta fór í vana, og það sem eftir
var sumars gætti áhrifanna ekki þó að-
komufólk væri í fjósi.
Nýjustu mjaltatilraunir.
Á síðari árum hafa menn athugað ná-
kvæmlega hvernig kýrin selur eftir því
hver mjaltar hana og áhrif þau, sem hún
verður fyrir, og hefir mjólkin, sem hún
gaf á hverjum 15 eða 30 sekúndum, verið
vegin sér. Þetta er framkvæmt með sér-
stöku áhaldi, sem fest er við mjaltavélina
og við það er tengdur sjálfritari, eða með
aðferð þeirri, sem notuð er hjá N.I.R.D.